Zatrute życie, Anna Małyszewa

Proza Anny Małyszewej ma w sobie szczególną melancholię: melancholię szarzyzny życia, codzienności, niemalże jawnie pesymistycznego spojrzenia na prozaiczną Rosję od lat 70-tych do początków kapitalizmu.

Pisarka urodziła się w 1973 roku w kazachskiej miejscowości Karaganda. Ukończyła malarstwo na Akademii sztuk w Petersburgu oraz literaturę w moskiewskim Instytucie Gorkiego, a obie te dziedziny są stałym motywem jej kryminalnej twórczości.

Choć trzeba dodać, iż intrygi jej powieści są pretekstowe wobec obyczajowej dominanty. Więcej nawet – Małyszewa ma predylekcję do bohatera raczej antykryminalnego, zwyczajnego, szarego człowieka. Zwłaszcza młodych, rozpoczynających dopiero zawodowe życie kobiet, które, przez życiowe zbiegi okoliczności, wplątane zostają w niejasne intrygi. Sam trzon policyjny (czy częściej – milicyjny) występuje służebnie, śledztwo pozostawiając protagonistkom, przez co proza ma w sobie więcej z thrillera niż gatunkowego kryminału (świadczy o tym także regularne tytułowanie z rasowego klucza dreszczowców).

Tę konsekwencję znać we wszystkich jej pozycjach: i tak w Kto przyjdzie mnie zabić (2000) bohaterka Anna, pracownica farmaceutycznej firmy, odnajduje w swym mieszkaniu zwłoki, a o morderstwo podejrzewa swego męża, który ostatnio borykał się z zawodowymi problemami. Awaryjne wyjście opowiada o zainteresowanej buddyzmem dziennikarce, której narzeczony nagle zrywa z nią kontakt. W Strachu przed strachem 40-letnia redaktorka traci w wypadku ulicznym córkę. Nie wierzy, iż było to wynikiem przedawkowania alkoholu, gdyż córka dotąd nie piła (wszystkie te powieści wydano w Moskwie w roku 2000). Mój mąż – morderca wreszcie (1998) to intryga wokół perwersyjnych skłonności męża bohaterki, pracującej w biurze podróży, i nagłych śmierci jej szkolnych przyjaciół.

Obie powieści Małyszewej wydane w Polsce także wpisują się w te upodobania.  Miłość zimniejsza od śmierci (Muza, 2005) moskiewską odyseję dwojga ubogich studentów opiera na apokryficznych losach niedokończonej powieści Dickensa Tajemnica Edwina Drooda . W wydanym zaś ostatnio Zatrutym życiu (Dolnośląskie, 2007) wychodzimy od młodej, ubogiej studentki oraz – motywu tajemniczego obrazu.

Sasza, studentka malarstwa, z konieczności powraca z Petersburga do rodzinnej Moskwy. Wraz ze świeżo poślubionym rzeźbiarzem Fiodorem, zamieszkują u jej rodziców. Ci są zięciowi niechętni, a wkrótce okazuje się, że słusznie: wychodzi na jaw, iż chłopak miał już wcześniej żonę i dziecko, która upomina się teraz o zaległe alimenty.

Małyszewa od początku bardzo wnikliwie, bez sentymentalizmu, portretuje osobiste życie Saszy, jej strachy, nadzieje i kompleksy, z których to ucieczka w małżeństwo była tyleż desperacka, co naiwna. Szczęśliwie bez zbytniej gorliwości Małyszewa kreśli tu minorowe tło moskiewskiego okresu schyłku komunizmu, z wszechobecnym pesymizmem obyczajowym i gospodarczym. Przestrzeń powieści to swojskie, wschodnie noir, miasto i rejony podmiejskie, przygnębiające i szare, w symbolicznym kontraście do profesji bohaterki. Ona to właśnie stanie się szansą dla Saszy na wyjście z rodzinnej i małżeńskiej zawiesiny pretensji i nieufności. Tajemnicza kobieta zgłasza się do malarki ze zleceniem odnowienia obrazu, zniszczonego w rogu plamą. Propozycja zapłaty jest niebagatelna, choć z drugiej strony obwarowana 10 tys. dolarów odszkodowania za uszkodzenie dzieła…

Do czego przypadkiem dochodzi. Sasza ma kilka dni na wyjście z beznadziejnej już teraz sytuacji. Postanawia obraz odtworzyć z fotografii, by jednak dopasować brakujący róg – musi odnaleźć autora obrazu bądź kogoś z nim związanego.

Rozpoczyna poszukiwania, a te brną coraz gęściej i gęściej: większość osób z rodziny malarza zginęła w dziwnych okolicznościach, zaś właścicielka domu, namalowanego na zniszczonym obrazie, jest – pierwszą miłością malarza … i zleceniodawczynią Saszy.

W grę wejdzie z czasem udział milicji, jednak to poszukiwania Saszy kryminalnie dominują. Kolejne odwiedziny, rozpytania, dziwaczne persony… I mdły czas przemian, przytłumiona nim obyczajowość zaułków, blokowisk, nieporadnych instytucji i komunałków z epoki Chruszczowa.  Przez to wszystko – śledztwo stanie się dla bohaterki inicjacją, okazją do nabrania pewności siebie, egzotyczną przygodą, bardziej niż dodatkową komplikacją, i tak już niełatwego życia. Małyszewa trafnie buduje całość na kobiecej psychologii, dając powieści spektrum szersze, niż tylko sensacyjne. A to drugie ujmuje w bardzo ciepły morał: czasem trzeba całkowitego zachwiania naszym życiem, choćby i „kryminalnego”, by dopiero wówczas rozpocząć budować na nowo…