Ostrze, Rafał Kotomski
Ostrze
Ostrze, Rafał Kotomski.
Gdyby się pokusić o próbę przyporządkowania „Ostrza” do któregoś z gatunków literackich, byłaby to „powieść grozy i szpady”. Akcja powieści rozgrywa się w czasach, w których mężczyźni noszą na głowie harcap (męski warkocz z XVIII wieku), a przy boku - wspomnianą już szpadę. W księstwie położonym gdzieś na terenie dzisiejszych Włoszech, gdzie sodomia jest karana torturami, a moralność jest tylko pusto brzmiącym dźwiękiem, znudzony życiem książęcy doradca, baron Ludwik Mercator, postanawia popełnić samobójstwo. W wykonaniu powziętego zamiaru przeszkadza mu wieść o zbrodni, dokonanej w prowadzonym przez benedyktynki przytułku dla sierot. Mercator z miejsca porzuca myśli o ucieczce z tego świata i postanawia znaleźć mordercę. Kłopot w tym, że tajemniczy przeciwnik cały czas wyprzedza go o krok. Baron nie daje za wygraną, gdy książęca straż łapie domniemanego mordercę i skazuje go na powieszenie - chociaż mężczyzna jest wyraźnie niewinny. Kiedy jednak sprawca zła porywa kobietę, na której właśnie zaczęło mu zależeć, Mercator wraz z przyjacielem – filozofem rusza na odsiecz.
Narrator opowiada czytelnikowi trzy różne, splecione jak harcap historie. Pierwsza – to historia kryminalna: morderca w okrutny sposób bawi się śmiercią swoich ofiar. Nie zostawia po sobie śladów, a ci, którzy go przypadkiem widzieli, zamykają usta na wieki, zanim ktokolwiek zacznie zadawać im pytania. Książęcy strażnicy otrzymują polecenie, by znaleźć mordercę jak najszybciej – dowolnym sposobem. Na śmierć zostaje skazany niewinny człowiek, a misternie ułożony plan nieuchwytnego „domorosłego księcia ciemności” – jak określi mordercę narrator – spełnia się bez przeszkód. Do momentu, w którym szczęśliwy przypadek pozwoli trafić Mercatorowi na jego trop.
Druga historia to opowieść o moralnym i psychicznym upadku człowieka, który, pozbawiony miłości, nie szuka jej, lecz znajduje przyjemność w zadawaniu cierpienia i w nienawiści. Ten duchowy pamiętnik jest jak stopnie, po których czytelnik wchodzi na kulminacyjny punkt widokowy. Z jego szczytu widać jak na dłoni krajobraz grozy i zła, odmalowany przez autora w barwach krwi zamordowanych ofiar. Nie opisuje on jednak z fotograficzną dokładnością scen tortur i zbrodni, ale pozwala, by czytelnik, idąc za jego wskazówkami, sam namalował krwawy pejzaż we własnej wyobraźni.
Trzecia historia to zapis myśli i przeżyć głównego bohatera, barona Ludwika Mercatora. Powieść zaczyna się od opisu jego drobiazgowych przygotowań do samobójstwa. Współcześni psychologowie powiedzieliby pewnie, że Mercator cierpi na kryzys wieku średniego: ma depresję i czuje się niepotrzebny. Taką diagnozę mógłby potwierdzić fakt, że gdy do jego mieszkania wpada przerażona, błagająca o pomoc kobieta – starannie naoliwiony sznur schodzi na drugi plan. Wraz z rozwojem akcji Mercator budzi się znowu do życia. Znacząco pomaga mu w tym przyjaciel-filozof, głoszący równość wszystkich stanów, oraz piękna aktorka, doprowadzająca właściciela obwoźnego teatru do rozpaczy i o wiele lżejszej kiesy swoimi moralnymi zasadami, które zresztą łamie dla naszego barona.
Powieść jest napisana zwięźle, intryga rozwija się w dobrym tempie. Autor stara się, by język, którego używa, oddawał nastrój niepokoju i grozy, pozwalając przy tym swojemu bohaterowi na obrazowe opisywanie rzeczywistości. Te nieco dygresyjne rozważania Mercatora i obrazki obyczajowe, jak zerknięcia przez okno, rysowane później szybką kreską, przesądzają o atmosferze powieści. Jak mówi autor, „Ostrze” zostało napisane w wyniku fascynacji barokiem, jego powrotem do średniowiecznego danse macabre, napięciem między duszą i ciałem. Powieść Kotomskiego pozwala odczuć barokowe przekonanie o triumfie śmierci nad życiem, chociaż nie zostawia czytelnika bez optymistycznej, współczesnej puenty.
Marta Stasiak