Krótkie chwile niepewności

Polski kryminał współczesny ma co najmniej kilka odmian. Można go pisać z przymrużeniem oka, idąc tropem Chmielewskiej. Można tworzyć śmiertelnie poważną fabułę. Inne wyjście to portretowanie - niejako przy okazji - miasta; można wreszcie postawić po prostu na zagadkę. I do tej ostatniej kategorii należy „Cień gejszy”, który porządnie się na naszej półce naczekał.

Mamy tu motyw przewodni, którego autorka konsekwentnie używa: dzieło sztuki jako powód intrygi. Tym razem na warsztacie cykl sześciu pięknych drzeworytów. Pięknych – bo Anna Klejzerowicz potrafi je opisać tak, że widzimy je oczyma wyobraźni: i są naprawdę urokliwe. Do kompletu mamy też dobrze opowiedziany fragment historii i  lekkostrawny wykład o japońskiej sztuce.

Używanie dzieła sztuki jako elementu intrygi nie jest niczym zaskakującym – podobnie się dzieje w „Człowieku ostatniej szansy” Jarosława Klejnockiego czy „Polichromii” Joanny Jodełki. Jednak „Cieniowi gejszy” bliżej do tej pierwszej książki, Jodełka bowiem eksperymentuje z językiem, a Klejzerowicz pisze zwyczajnie, bez silenia się na stylistyczny koncept. To zarazem plus i minus. Plus – bowiem zabawa stylistyczną konwencją i słowne gierki miewają tendencje do zagłuszania fabuły, co dla kryminału jako takiego źle się kończy. Minus – bo brakuje w „Cieniu gejszy” wartkich dialogów i ukłucia autorskiego żądła. Być może dlatego, że rolę wspomnianego żądła ma pełnić Emil Żądło: główny bohater książki.

Żądło to wolny ptak, uzależniony od gorzkiej kawy rozpuszczalnej i papierosów. Obecnie dziennikarz, ma za sobą policyjną przeszłość, nieudane małżeństwo i złapanego mordercę. Żądło ma też szanse na kolejny dłuższy związek - i schwytanie kolejnego mordercy. Porządniejszy od Jakuba Sterna z kart powieści Pawła Jaszczuka, równie uparty jak Andrzej Sokół Krzysztofa Koziołka, ale podobny do nich – bo dziennikarz, bo śledczy. Gdy raz znajdzie trop, nie porzuci go nawet za cenę życia; a przynajmniej tak mu się wydaje. Tym razem zagrożenie jest jeszcze bardziej realne niż w „Sądzie…”. Trup ściele się gęsto, a Żądło pakuje się w sam środek zamieszania, niejako wywołany do tablicy, bo ktoś podpisuje jego nazwiskiem pogróżki publikowane na internetowych forach. W dochodzeniu do prawdy Emilowi pomaga Marta - obecna towarzyszka życia i właścicielka kota o wdzięcznym imieniu Bolero (miłośnikom kotów i Ravela jedno z drugim na pewno się kojarzy), oraz kolega z byłej pracy – policjant Marek Zebra. Śledztwo postępuje, choć z oporami, bo na tapecie pojawia się skomplikowany język japoński, a tajemniczy morderca się nie oszczędza, utrudniając naszym śledczym pracę i zamykając co i rusz usta kolejnemu ciekawemu świadkowi. Trochę szkoda, że bohaterowie nie są nieco bardziej skomplikowani; z drugiej strony jest to odpoczynek od patologicznych ponuraków z licznymi nałogami.

Mam jednak z „Cieniem gejszy” inny kłopot. Otóż jedziemy tutaj prosto do celu, z Żądłem za kierownicą: gładką, jasną autostradą. Gdańsk jest opowiadany szybko i mimochodem, romans Marty i Emila po prostu sobie trwa: gdzieś jest morderca, ale poza tym (i ofiarami) wszyscy zdrowi. Zbyt mało tu wątków pobocznych: zakrętów, ślepych uliczek, objazdów i kluczenia. Dosyć jednotorowa akcja źle wpływa na budowanie napięcia, a zbyt szybko pojawiające się odpowiedzi nie dają czytelnikowi przestrzeni na prowadzenie własnego śledztwa. I przez te zbyt krótkie chwile niepewności „Cień Gejszy” przesuwa się gatunkowo od kryminału w kierunku powieści sensacyjnej.

Czas na uwagę natury ogólnej. Przypadłością wielu polskich autorów jest balansowanie na krawędzi: pomiędzy rzeczą lekką a poważną, między literaturą wagonową a piękną, między kryminałem jako takim a kryminałem jako pretekstem. Z tych dylematów wychodzą lepiej lub gorzej, często jednak efektem jest skrótowa realizacja bardzo dobrego pomysłu. Nie może być zbyt lekko, bo wyjdzie komedia, nie kryminał. Nie może być zbyt wzniośle, bo to nie proza wysoka. Lepiej nie przedstawiać zbyt obszernie psychologii bohaterów, bo się zrobi obyczajowo. Nie przedłużać  - bo kto przeczyta osiemset stron? Najlepiej szybko, sprawnie i - zgodnie z wymogiem gatunku - po trupach do celu.

A czasami chciałoby się pogłówkować nad kryminalną układanką, niespiesznie spacerując klimatycznymi uliczkami i słuchając słownych przepychanek bohaterów. Kto wie – może następnym razem Żądło będzie tropił mordercę inspirującego się figurami ustawionymi na dachach gdańskich kamieniczek? Bo że coś mu się znowu przytrafi, jestem pewna. Ten typ tak ma.

Udostępnij