Śmierć w góralskiej wiosce

Jest  w polskich górach wioska, która zwie się Szremle Małe. Mieszkają w niej prawdziwi górale – tacy, co to boją się jedynie Boga, a dzień spędzają pracując w polu i odpoczywając w gospodzie przy wódce. Pewnego dnia umiera gazda. Po nim drugi. I kolejny. Miejscowi policjant i lekarz orzekają: samobójstwo. Żadne dziwo w górach, wszak nie od dziś wiadomo, że halny może wywoływać depresję. Tyle tylko, że wtedy akurat nie wiało…

Taka właśnie historia skłania Romana, aspirującego dziennikarza, do przyjazdu do Szremli Małych. Ta góralska wioska pozostaje niemal taka sama od lat. Jedyne, co się tu zmienia, to oświetlenie (teraz już elektryczne) i woda (obecnie bieżąca). Myślenie pozostaje bez zmian: kobieta ma rodzić dzieci, gotować i sprzątać, mężczyzna pracuje i podejmuje decyzje. Tu bierze się sprawiedliwość we własne ręce, nie czekając na boskie werdykty, mimo coniedzielnej obecności na mszy. I nie ma w tym sprzeczności – bo wiara jest tu pierwotna, a katolicyzm miesza się z zabobonami. W kościele zajmuje się miejsce zależne od pozycji w hierarchii społeczności – i większe szanse na wysłuchanie przez Boga ma gazda siedzący w pierwszej ławce niż biedak, którego nie wpuszcza się za progi świątyni. Wierzy się tu żarliwie, nie stroniąc przy tym od picia i bicia. A najważniejszymi wartościami są honor i szacunek, zdobywane ziemią, pieniądzem i charakterem.

 „Wichrołak” rozpoczyna się sceną niczym z horroru: burza, popsuty autobus, pustkowie, tajemnicza postać… Później jednak horror znika, choć mroczna atmosfera pozostaje, i Szlachetko serwuje nam osobliwą mieszkankę kryminału i studium góralskiej obyczajowości. Roman odkrywa – a jako człowiekowi z zewnątrz nie jest mu łatwo – że za samobójstwami kryje się coś więcej; ma z nimi związek tajemnicza postać, zwana przez mieszkańców  wsi Onym. Kim ów Ony jest, tego dowiadujemy się stopniowo, podążając za kolejnymi trupami. A w międzyczasie poznajemy sprawę nieślubnego dziecka córki sołtysa, który – by nie stracić honoru we wsi – udaje, że zięć pracuje w mieście, a w przyjeździe Romana widzi okazję do uciszenia plotek…

Niewątpliwym atutem tej powieści są je bohaterowie. Szlachetko stworzył obraz hermetycznej społeczności, gdzie każdy jest inny, a mimo to – wszyscy podobni. Górale są przecież hardzi, zadziorni; zrobią wszystko, by zachować dobre imię, i równie dużo, by zdobyć ziemię. A mimo tego nie można stwierdzić, że są prości, wprost przeciwnie: to bardzo złożone charaktery. Hardy sołtys i walczący z nim o pozycję brat czy zadziorna właścicielka gospody – niby to stereotypy, a jednak czytelnik nie ma wrażenia powtarzalności. Kiedy do takiej społeczności przybywa człowiek z zewnątrz, sporo się zmienia. Ale nie w góralach – to Roman odkrywa, że ten zamknięty świat nie jest wcale gorszy niż jego, a życie według prostych zasad ma swój urok. Niestety, akurat główny bohater nie jest atutem „Wichrołaka” – jakoś nie przekonuje mnie bowiem ta cudowna przemiana chłopca z miasta w poważnego mężczyznę.

Wróćmy jednak do wątku kryminalnego. Niemal do końca nie wiadomo, co tak naprawdę stało się w Szremlach Małych i kto za to odpowiada. Ale kiedy już poznamy zaskakujące zakończenie, każdy element układanki trafi na właściwe miejsce. I nagle wszystko nabierze sensu, prowokując do przemyśleń. I chyba właśnie ta prowokacja skłania mnie do uznania „Wichrołaka” Pawła Szlachetko za kawał dobrej prozy.

Udostępnij