Obok Encyklopedii morderstw pióra Carla Sifakisa ukazało się także inne kompendium tego amerykańskiego specjalisty od przestępczości zorganizowanej – tym razem to solidna pozycja monograficzna, bo dotycząca historii i tła mafii amerykańskiej.

Paradoksalnie, do odrodzenia się włoskiej mafii po II wojnie światowej przyczynili się – alianci. Powiada się, iż by mafia przestała istnieć, zamiast demokracji, sprzyjającej politycznemu nepotyzmowi, potrzebna jest silna dyktatura. Taka, jaka we Włoszech istniała za Mussoliniego, który na kilkanaście lat skutecznie zablokował mafijne wpływy w najwyższych urzędach państwa. Jak? Obsadzając je faszystami. Po wojnie, i śmierci Mussoliniego, wojska sprzymierzone zwróciły się do jednego z ważniejszych mafiosów w historii, przebywającego akurat we Włoszech Lucky Luciano, z prośbą o kontakty z miejscowym ruchem antyfaszystowskim. A za taki, de facto, można było brać uśpionych za Mussoliniego członków mafii. Dodatkowo jeszcze byli to antykomuniści, spośród których już niedługo wielu dostanie w ręce mniejsze lub większe stanowiska polityczne.

Poza fachową faktografią mafijną pozycja Sifakisa pełna jest właśnie anegdot i socjologicznych ciekawostek, wychodzących poza typowe, krwawe biografie sztandarowych mafiosów.  Chyba każdy, choćby pobieżnie, wie, kim był Al Capone.  Ale kim był „makaroniarz z mopem”? Tak przezwano właśnie wielkiego Capone podczas odsiadki w Alcatraz, gdzie, niestety, jego pozycja była dość żałosna: mafiozo był bity i poniżany przez współwięźniów za przyzwoleniem strażników. Po wyjściu z więzienia, przez ostatnie kilka lat, umierając zresztą na syfilis, był przez to w stanie umysłowej niepoczytalności.

Inna ikona mafii, wspomniany już Luciano (to z nim przeprowadzał swój słynny, nieopublikowany wywiad Raymond Chandler), przestępczy proceder rozpoczął już w wieku kilku lat, gdy kazał płacić rówieśnikom za ochronę w drodze do szkoły. Tych, którzy nie płacili, bił osobiście. Jednym z opornych dzieci był niejaki Meyer Lansky, Żyd polskiego pochodzenia. Po zagorzałym pojedynku, obaj chłopcy przypadli sobie do gustu i zostali serdecznymi przyjaciółmi. Na całe życie, gdyż razem trafili potem do mafijnego panteonu wszechczasów.

Stereotypowe pojęcie „Mafii” błąka się pomiędzy archetypicznym, uromantyzowanym przez literaturę i kinematografię, a dosłownym, wpisanym choćby w rodzimy folklor spod znaku Pruszkowa czy Wołomina. W Encyklopedii Sifakisa, owszem, jest rozwiewanie mafijnych stereotypów i mitów, ale i wiele potwierdzeń tychże. Przez karty, w melancholijnym stylu retro, przewijają nam się ważne i mniej ważne sylwetki, miejsca, panoramy miast i krajów; dobrze znana jest cała ikonografia – karabiny, czarne samochody, płaszcze z wysokim kołnierzem, burdele, alkoholowe meliny i kasyna; także najważniejsze pojęcia tematyczne, oficjalne (Cosa Nostra…), oraz wewnętrzne (rosyjska Malina, mafijna trumna, bagman…).  Autor kładzie nacisk zwłaszcza na różnice pomiędzy mafią a przestępczością zorganizowaną, pomiędzy którymi nie ma relacji zwrotnej: działalność każdej Mafii jest przestępczością zorganizowaną, nie każdy jednak akt tej przestępczości – pochodzi od Mafii.  W grę wchodzi tu bowiem skomplikowana nieraz, hierarchiczna struktura organizacji mafijnych, oraz koordynacja jej działań z innymi komórkami przestępczymi; najprościej rzecz biorąc, mamy tu kwestię skali działań i ich przeznaczenia (u Mafii przeznaczeniem był zawsze „udany biznes”).

Także potwierdza Sifakis wiele stereotypów, wg których patrzono na Mafię, jak honor (tu zwłaszcza w „starej” Mafii sycylijskiej, którą wyraźnie rozgranicza się z Mafią amerykańską stricte, powstałą w latach 20. minionego wieku), szacunek czy stosunek do kobiet. Owszem, większość mafiosów pochodziło raczej z nizin społecznych, i bliżej miało do nieokrzesanych bandytów, niż do nobliwych figur z kart Mario Puzo czy obrazów Coppoli, jednak u sporej części społeczeństwa, zwłaszcza z nizin, otaczała ich aura „dobrych wujków”, w których widziano – co zresztą leżało u podstaw rozwoju Mafii – alternatywę dla anomicznego wówczas systemu polityczno-społecznego (Wielki Kryzys kontra publiczne kuchnie Ala Capone!). Co także warte wspomnienia – wiele organizacji mafijnych przyczyniło się do zacierania rasistowskich podziałów (sic!).

Szanowany mafiozo nie stawiał kobiet na przesadny piedestał, choć raczej nie stosował wobec nich przemocy, gdyż było to niemęskie. Amerykańska ewolucja włoskiej mafii (ta, de facto, wydała najgłośniejsze nazwiska, a i wpływy jej są najsilniejsze do dziś; poza nią było przecież szereg równie niegdyś liczących się organizacji: Irlandzka, Żydowska czy Rosyjska – ta ostatnia zwana nieraz „przestępczością zdezorganizowaną”) stonowała archetypiczne spojrzenie na rodzinę, które kultywowali raczej bossowie „starej daty”: jeśli żona, choćby nietrafnie dobrana, to trzeba poświęcić odpowiednio należny czas jej, domowi i dzieciom. Mafiozo musiał być bezwzględny nawet zajmując najwyższe szczeble organizacji, czasem bowiem sam szacunek nie wystarczał bądź wygasał, i trzeba było go – przeważnie brutalnymi sposobami – na nowo odzyskać. Mafiozo wreszcie, w miarę pięcia się w hierarchii, musiał nauczyć się biznesu, polityki, społecznictwa. Nie tracąc jednocześnie nic z młodzieńczej, gorącej krwi.

Encyklopedia przedstawia nam szalenie ciekawy wycinek amerykańskiej historii, doprowadzając rzecz do początków XXI wieku, i poza walorami sensacyjno-biograficznymi, całościowo potwierdza jeszcze jeden stereotyp, które okazuje się być niewiele przesadzony: oto, czytając o szerokich kontekstach działalności mafijnej, społecznych, politycznych, gospodarczych, i silnym wpływie tychże niemal na każdą dziedzinę życia, nie sposób nie zacytować, bliskiego zresztą tematowi, fragmentu utworu z pewnego filmu Scorsese: „these are the hands, that built America”… W dużej mierze tak właśnie było.

 

Mafia amerykańska: Encyklopedia