Przestępstwa Polski Ludowej

„Czarna wołga. Kryminalna historia PRL” to zbiór opowieści o prawdziwych wydarzeniach, które rozgrywały się w Polsce od zakończenia wojny do upadku komunizmu. Jego autorem jest Przemysław Semczuk, dziennikarz i publicysta, który o PRL-u pisał już w książce „Zatajone katastrofy PRL”. Tym razem wziął na warsztat zbrodnie, kradzieże, porwania i fałszerstwa. Niektóre z nich – między innymi porwanie Bogdana Piaseckiego (rozdział „Czarna wołga”), działalność Wampira z Zagłębia („Anna i wampir”) czy morderstwo Jana Gerharda („Morderstwo na szczytach władzy”) – są przez większość ludzi jeśli nie dobrze znane, to przynajmniej kojarzone, o innych – groźba o zatruciu wszystkich mieszkańców Jeleniej Góry („Psychopata ciemności”), fałszywe alarmy bombowe („Terroryści znad Wisły”) czy kradzież broni z policyjnego posterunku („Rozbrojona milicja”) –mało kto już dziś pamięta. Spory wpływ miała na to, rzecz jasna, PRL-owska propaganda sukcesu: wszak w Polsce Ludowej seryjnych morderców nie mogło być. Nie znaczy to jednak, że ludzie nie mieli pojęcia o morderstwach, porwaniach czy kradzieżach. Część informacji wyciekała do opinii publicznej, część udostępniano, jeśli potrzebowano pomocy społeczeństwa.

Choć jestem za młoda, by pamiętać czasy PRL-u, z chęcią o nich czytam. Dlatego właśnie sięgnęłam po książkę Przemysława Semczuka. I nie mogę powiedzieć, że się zawiodłam – autor opisuje nie tylko sprawy, o których kiedyś słyszałam, ale też te, o których nie miałam pojęcia, dzięki czemu lektura mnie nie zmęczyła. Oczywiście nie wszystkie historie mnie zaciekawiły; niektóre rozdziały kończyłam czytać wyłącznie z poczucia obowiązku. Ale były też takie, od których nie mogłam się oderwać (jak łatwo się domyślić, najbardziej zainteresowała mnie część o polskich seryjnych mordercach). Bez wątpienia zaletą książki jest sposób, w jaki autor przedstawia wydarzenia: dokładnie, reportażowo, ilustrując tekst cytatami z gazet i materiałów śledczych, ale też nie szpikując go przesadnie nazwiskami, datami i faktami, co uczyniłoby lekturę męczącą. Krótko mówiąc: Semczuk nie zanudza. Widać też, że włożył w tę książkę sporo pracy: nie tylko odszukiwał dokumenty w IPN-ie, ale także niektórych bohaterów przedstawianych historii. Co ciekawe, przeważająca ich część to ludzie, którzy nabroili w młodości, a teraz żyją spokojnie, w otoczeniu, które nie ma świadomości, kim byli i co robili niegdyś.

Każdy rozdział to inna historia, ale niemal wszystkie łączą dwie rzeczy. Po pierwsze: fakt, że w śledztwa ładowano wówczas ogromne pieniądze i nie mniejsze zasoby sił (przykładowo: „w ciągu kilkunastu godzin od ujawnienia zwłok [Jana Gerharda] przeprowadzono rozmowy operacyjne z 584 osobami ze środowiska przestępczego”). Takie liczby robią wrażenie, nawet jeśli nie zawsze miały sens (by być szczerym, trzeba napisać: najczęściej nie miały żadnego sensu). Czasami mozolna praca dawała efekty, najczęściej jednak o powodzeniu śledztwa decydował przypadek. Sprawdzano też każdy donos, a tych do milicji napływało sporo: sąsiad donosił na sąsiada, synowa na teścia, kolega na kolegę… I to właśnie druga rzecz, która łączy wszystkie historie: obraz ówczesnego społeczeństwa, w którym słowa „uprzejmie donoszę” pojawiały się zapewne częściej, niż „uprzejmie dziękuję”. Inna sprawa, na ile winna temu była ludzka mentalność, a na ile ówczesna władza.

Nie jest to może specjalnie porywająca lektura, którą będziemy czytać z zapartym tchem. Tym jednak, którzy lubią czytać o Polsce sprzed przełomu, może dać sporo nieznanych dotychczas informacji. I choć krzyczący z okładki napis „odkryj kulisy najbardziej wstrząsających zbrodni” jest zdecydowanie przesadzony (nie widzę nic wstrząsającego w fałszerstwach pieniędzy, choćby najbardziej wyrafinowanych), jedna informacja mnie poraziła: seryjny morderca Mariusz Trynkiewicz, którego ofiarami padło kilku chłopców, wyjdzie na wolność za niecały rok. A psychologowie twierdzą, że nadal będzie zabijał.

Ewa Wrona

 

Czarna wołga. Kryminalna historia PRL
Przemysław Semczuk
Społeczny Instytut Wydawniczy Znak
Kraków 2013

Udostępnij