Poznajcie Jana

Choć Johan Theorin napisał dopiero cztery powieści – czyli, obiektywnie rzecz biorąc, niewiele – dał się poznać jako jeden z lepszych szwedzkich autorów kryminałów. Świadczą o tym nie tylko liczne nagrody (między innymi Szklany Klucz czy nagroda Szwedzkiej Akademii Kryminału), ale i coraz większe rzesze fanów, do których ja również się zaliczam. Powieści tego pisarza mają bowiem w sobie jakąś magię, której nie potrafię się oprzeć. I choć podobnie jak w innych skandynawskich kryminałach dominuje w nich ponura atmosfera, zdecydowanie wyróżniają się na ich tle: Theorin nie skupia się na analizie problemów społecznych, jak wielu innych pisarzy z Północy. Jeśli już coś analizuje, to ludzką duszę.

W „Świętym Psycholu” autor przenosi nas z Olandii, gdzie działa się akcja jego poprzednich powieści, do małego miasteczka Valla. Główny bohater tej historii, Jan Hauger, to niespełna trzydziestoletni, świeżo zatrudniony pracownik przedszkola funkcjonującego przy szpitalu psychiatrycznym o zaostrzonym rygorze, zwanym Świętym Psycholem. Jan to z pozoru przeciętny człowiek, który świetnie dogaduje się z dziećmi. Tyle że ma pewną tajemnicę. I choć można by zapytać: kto z nas nie ma tajemnic? – tajemnica Jana do przeciętnych nie należy. A kryje się gdzieś w jego niewesołej przeszłości, rzucając cień na równie niewesołą teraźniejszość.

Wybór szpitala psychiatrycznego – co więcej, szpitala psychiatrycznego znajdującego się na pustkowiu i otoczonego ciemnym lasem – na miejsce akcji mógłby sugerować, że Theorin poszedł na łatwiznę. Ile to już razy mieliśmy do czynienia, czy to wydaniu książkowym, czy filmowym, z psychopatą krążącym po korytarzach szpitala (na których oczywiście obowiązkowo psują się świetlówki) i mordującym Bogu ducha winnych ludzi? Nic bardziej mylnego: w powieści szwedzkiego pisarza nie znajdziemy żadnego utartego schematu. Już początki lektury pozwalają zauważyć, że dostaliśmy w swoje ręce powieść o smutnym życiu smutnego człowieka. Powieść o wszechobecnej samotności oraz próbach jej przełamania. Powieść o miłości, tej bardzo prostej i tej niezmiernie skomplikowanej. Powieść o niszczącym życie złu i trudno rozpoznawalnej granicy między ofiarą i katem. Wreszcie powieść o niemal nieuchwytnej granicy między normalnością i szaleństwem. Momentami w tę skomplikowaną – na poziomie uczuć, które wywołuje, nie fabuły – historię wkradają się elementy thrillera i horroru. Strach budzi tu jednak nie morderca czający się gdzieś z nożem, a klaustrofobiczna atmosfera rodem z koszmarów sennych, pogłębiająca się ze strony na stronę, sprawiająca, że nie możemy oderwać się od książki, jednocześnie bardzo chcąc choć przez chwilę od niej odpocząć. Niepokój wywołuje też towarzyszące lekturze niemal od samego początku  przeświadczenie, że za chwilę stanie się coś złego. A kiedy już stało się coś złego – że za chwilę stanie się coś jeszcze gorszego.

Nie można jednak stwierdzić, że „Święty Psychol” to thriller psychologiczny (czy też powieść psychologiczna z elementami thrillera). Znajdziemy tu bowiem i coś z romansu, i coś z kryminału, i coś z powieści obyczajowej. Jakakolwiek próba przyporządkowania gatunkowego nie ma więc według mnie większego sensu; byłaby dla tej książki krzywdą i niepotrzebnie by ją upraszczała. Najlepsza jest tu bowiem właśnie ta niejednoznaczność, ujawniająca się również w mistrzowskim zakończeniu. A jako że daleko mi do autora, zakończę tę recenzję bardzo jednoznacznie: żądam kolejnej powieści Theorina!

Ewa Wrona

Święty Psychol
Johan Theorin
Przekład: Barbara Matusiak
Wydawnictwo Czarne
Seria Ze Strachem
Wołowiec 2013

Przeczytaj recenzje poprzednich powieści Theorina: "Zmierzchu", "Nocnej zamieci" i "Smugi krwi"

Udostępnij