Śnieg, mrok i morderstwo, czyli kryminał po skandynawsku

Olle Lönnaeus zadebiutował w 2009 roku powieścią zatytułowaną "Pokuta". Książka opowiadająca o zagadkowym zniknięciu przed laty, powrocie w rejony dzieciństwa oraz próbach uporania się z przeszłością została nagrodzona przez Szwedzką Akademię Kryminału i uznana za kryminalny debiut roku. Kolejny kryminał Lönnaeusa - "Wielkie serce Mike'a Larssona" - również spotkał się przychylnym odbiorem. Głównym wątkiem, obok motywu morderstwa, jest relacja ojca i syna. Podobnie jak w "Pokucie", bohaterowie drugiej powieści Lönnaeusa muszą zmierzyć się z reliktami przeszłości - by lepiej zrozumieć siebie i teraźniejszość. Motywami, które przewijają się w twórczości szwedzkiego pisarza, są kwestie związane z rasizmem oraz fanatyzmem religijnym. A wszystko to otulone jest śniegowymi krajobrazami i doprawione wątkami psychologicznymi. Dla wielbicieli skandynawskich kryminałów powieści Lönnaeusa są więc pozycjami obowiązkowymi.

Trzecia powieść, którą autor zatytułował "Jedyna prawda", również jest utrzymana w tej konwencji. Przez pierwsze strony czytelnik wraz z jednym z głównych bohaterów przedziera się przez piętrzące się śniegowe zaspy. Towarzyszą mu także szalejąca burza śnieżna, przejmujący mróz i nieprzebrany mrok szwedzkiej zimowej nocy. Wędrującym mężczyzną jest Joel Lindgren. Kilkanaście minut wcześniej otrzymał dziwny telefon od swojego ojca. Mężczyzna był wyraźnie przerażony, obawiał się o swoje życie. Joel wywnioskował, że ojciec najprawdopodobniej właśnie w tym momencie znajduje się w niebezpieczeństwie. Mimo że już od dawna nie czuje doń żadnej sympatii, a nawet szczerze go nienawidzi za życie, jakie zgotował jemu i jego matce, wziął broń i ruszył przez śniegi, aby mu pomóc. Kiedy przybywa na miejsce, zastaje wybite okno, a ciało ojca wisi na haku pod sufitem. Gdy rozgląda się po pomieszczeniu, w którym zastał wiszące ciało, zauważa namalowany czerwoną farbą napis „Ghadab Allah", co oznacza „Gniew Boga". Czyżby śmierć ojca Joela miała podłoże religijne? Wszelkie poszlaki zdają się sugerować, że Marten Lindgren stał się ofiarą islamskich ekstremistów. Do takiego sądu przyczynił się również fakt, iż Lindgren swego czasu namalował cykl obrazów obrażających proroka Mahometa. Policja złapała podejrzanego i wszystko zmierza do rozwiązania zagadki śmierci Martena, ale w miarę rozwoju akcji i pojawiania się nowych wątków rzeczywistość okazuje się bardziej skomplikowana. Kto tak naprawdę jest mordercą?

"Jedyna prawda" to powieść wielowątkowa. Jednak poszczególne rozgałęzienia akcji splatają się płynnie i podczas lektury nie odnosi się wrażenia, iż całość jest chaotyczna i przypadkowa. Akcja jest zwarta i żaden wątek nie jest wynikiem nieuporządkowania. Przeplatając motywy, autor dba, aby czytelnik nie pogubił się w gąszczu niepotrzebnych informacji. Dlatego nazwanie problemów, o których mowa w książce, nie sprawia trudności. Jednym z tematów są między innymi relacje międzyludzkie, przede wszystkim stosunki łączące rodzica i dziecko. Problem ten został zarysowany zarówno w obrazie związku Joela z Martenem, jak i relacji policjantki Fatimy z jej ojcem. Joel i Marten to przykład patologicznej rodziny, w której ojciec tłamsi syna, nie tylko rujnując mu dzieciństwo, ale także znacząco utrudniając odnalezienie się w dorosłym życiu. W przeszłości Joela pojawia się więc sporo życiowych błędów: przyłączenie się do sekty, nieumiejętność stworzenia trwałego i zdrowego związku z kobietą… Doświadczenia Fatimy są zupełnym przeciwieństwem przeżyć Joela: kobieta zawsze miała wsparcie od ojca, dumnego z każdego jej sukcesu. Dlatego teraz boleśnie odczuwa jego chorobę - zaniki pamięci, które powodują, że momentami nie jest on w stanie rozpoznać w niej swojej córki. Ale Fatima ma także inne doświadczenia: jako kobieta, w dodatku muzułmanka (niepraktykująca i odcinająca się od wszelkich ekstremizmów, co jednak nie pozwala jej uniknąć ksenofobicznych ataków) miała także trudną drogę do wyznaczonych celów, które mimo wszystko udało się jej osiągnąć.

Powieść Lönnaeusa traktuje również o niebezpieczeństwach związanych z religijnym ekstremizmem. W tym przypadku ma on charakter islamski. Ale pokazuje także jego dwa przeciwne aspekty. Z jednej strony bowiem ekstremizm stanowi oczywiste zagrożenie dla demokracji i wolności, z drugiej – wywołuje silne reakcje na tle rasistowskim. W odwecie za śmierć Lindgrena ktoś powodowany strachem i chęcią odwetu zaprósza ogień w skrzynce na listy w drzwiach do mieszkania bogu ducha winnej kobiety samotnie wychowującej dwójkę dzieci. Jej jedynym przewinieniem jest ciemniejszy kolor skóry.

Zdecydowanym plusem książki Olle Lönnaeusa okazuje się umiejętne powiązanie wielu wątków w zwartą i trzymająca w napięciu całość. Zwłaszcza że zamierzeniem autora było poruszenie wielu ważnych kwestii, które łatwo mogły się rozsypać w nieuporządkowaną stertę niezwiązanych ze sobą wątków. Jedyne moje zastrzeżenie jest takie, iż zbyt wcześnie udało mi się rozpoznać mordercę i zrozumieć jego motywację. Czekałam do ostatnich stron na jakieś zaskoczenie i zwrot akcji, a te niestety nie nastąpiły. Sama intryga kryminalna okazała się więc niestety zbyt przewidywalna.  

Ewelina Dyda

Jedyna prawda
Olle Lönnaeus
Przekład: Monika Koczur
Wydawnictwo REA
Warszawa 2012