Dni robią się coraz krótsze. Jesienne wieczory ciągną się w nieskończoność. Za oknem spadają kolorowe liście. Za miesiąc lub dwa spadnie pierwszy śnieg. Taka aura sprzyja sięganiu po książki. I nic, naprawdę nic, nie sprawdza się lepiej w jesienno-zimowych okolicznościach niż skandynawski kryminał. Jesień i zima to pory idealnie stworzone do czytania o zaśnieżonych zakątkach Skandynawii i jej kryminalnych sekretach oraz – jak to bywa w przypadku kryminałów z Północy – o tajemnicach ludzkiej psychiki. Ja sięgnęłam po kryminał ze Szwecji: książkę Anny Jansson zatytułowaną „Kruchy lód”. Jansson jest autorką kryminałów i powieści dla dzieci. W rodzinnym kraju zdobyła popularność przede wszystkim serią książek o policjantce Marii Wern. Na ich podstawie nakręcono serial, a prawa do wydania serii zakupiło piętnastu zagranicznych wydawców. W Polsce do tej pory ukazały się dwie części: „Ofiary z Martebo” oraz „Kruchy lód”. Autorka mimo sukcesów wydawniczych nadal wykonuje swój zawód: jest pielęgniarką w szpitalu i twierdzi, że to właśnie praca inspiruje ją do pisania powieści.

W mieście Kronviken dochodzi do dwóch niespodziewanych śmierci. Samobójstwo popełnia nauczyciel wychowania fizycznego, a na torach kolejowych zostają odnalezione zwłoki czternastoletniej dziewczynki. Nauczyciel od dłuższego czasu był pogrążony w depresji spowodowanej wykluczeniem z grona pedagogicznego. Jedna z uczennic rozniosła plotkę o pedofilskich skłonnościach. Wprawdzie obyło się bez policyjnej interwencji, ale aby wyciszyć sprawę, dyrektor szkoły zdecydował się na usunięcie nauczyciela z kadry. Ten załamał się do tego stopnia, że najpierw popadł w depresję, a potem odebrał sobie życie. Natomiast zamordowaną dziewczynką okazuje się jedyna, ukochana córka miejscowego pastora, Cecilia. Pastor niejednokrotnie idealizował dziewczynkę, a ta w rzeczywistości prowadziła sekretne życie i była mistrzynią stwarzania pozorów. Zaślepiony ojciec nie wiedział, kim tak naprawdę jest jego córka i jak odnosi się do jego obecnej żony, Reidun, poślubionej po tragicznej śmierci pierwszej małżonki pastora, matki Cecilii. W co takiego wplątała się Cecilia, że została zamordowana? Na to pytanie będzie starała się odpowiedzieć inspektor Maria Wern. I najważniejsze: czy śmierć nauczyciela i dziewczyny są w jakimś stopniu powiązane? Wyjaśnienie znajdziecie oczywiście na końcu książki.

W powieściach Jansson obok wątku kryminalnego bardzo wyraźnie rysuje się wątek obyczajowy. W książce „Kruchy lód” skupia się on głównie na relacjach między dziećmi i rodzicami. Trzeba przyznać, że autorka bardzo sugestywnie wniknęła zarówno w świat dorosłych borykających się z dorastającymi dziećmi, jak i w świat młodzieży. Stylizuje język i robi to w taki sposób, że nie trąci on sztucznością, wręcz przeciwnie, jest bardzo autentyczny. Świat młodzieżowych relacji jest jak najbardziej realny, bo pełen problemów związanych z dorastaniem: niedogadywanie się z rodzicami, trudności w kontaktach z rówieśnikami, zwłaszcza jeśli jest się mniej przebojowym i pozbawionym pewności siebie, uciekanie w internetowe przyjaźnie. Oczywiście świat ten byłby niepełny bez szkolnych gwiazd i grupek trzymających się razem. Umiejętność jego pokazania zasługuje na uznanie.

W świecie powieści Anny Jansson zdarza się także, że to dorośli są ofiarami dziecięcych intryg. Ofiarą staje się nauczyciel wychowania fizycznego. Obelg i poniżającego traktowania nie szczędzi swojej macosze Cecilia. Zaślepiony ojcowską miłością pastor zupełnie nie widzi cierpienia żony. Dopiero śmierć córki trochę otwiera mu oczy.

Szwedzka autorka napisała kryminał z rozbudowanym wątkiem obyczajowym oraz warstwą psychologiczną, którego głównym tematem wydaje się problem osób wykluczonych. Wykluczeniem może być brak akceptacji rówieśników, odrzucenie dorosłego przez dziecko czy odrzucenie przez określoną społeczność spowodowane pomówieniem lub innością: kulturową, etniczną bądź umysłową. Zarysowując sytuację odrzucenia, Jansson stara się także przeniknąć do psychiki osoby odrzuconej. Próba ta jest bardzo udana.

„Kruchy lód” to kryminał, w którym intryga kryminalna służy nie tylko tworzeniu klimatu zagadkowości. Jest także pretekstem do wtargnięcia w psychikę mordercy, przede wszystkim do odkrycia motywów jego postępowania. Ciekawe, co na nie powiecie. O ile z bohaterką pokroju Marii Wern można w kryminałach spotkać się często, o tyle morderca jest dość ciekawą personą, do tego zaskakującą. Powieść Anny Jansson jako jesienno-zimowa lektura według mnie się sprawdziła, a ja z chęcią i ciekawością sięgnę po kolejne części serii o policjantce Marii Wern.

Ewelina Dyda

 

Kruchy lód
Anna Jansson
Przekład: Magdalena Wiśniewska
Wydawnictwo Dolnośląskie
Wrocław 2014  

 

 

Recenzja poprzedniej powieści o Marii Wern, "Ofiary z Martebo"