Ucieczka przed życiem

Powiedzieć o Håkanie Nesserze, że pisze kryminały, to nie powiedzieć nic. Jego powieści – zarówno te z cykli o komisarzu Van Veeterenie i inspektorze Barbarottim, jak i samodzielne – mają w sobie psychologiczną głębię, którą rzadko znajdujemy w książkach innych autorów. A lekki, nieco ironiczny styl szwedzkiego pisarza czyni je rozpoznawalnymi już od pierwszych zdań.

Nie inaczej jest z powieścią „Żywi i umarli w Winsford”. Jej bohaterką jest Szwedka Maria, która przyjeżdża do tytułowego miasteczka w Anglii, by spędzić tu zimę. Nikomu nie mówi, kim naprawdę jest ani dlaczego pojawiła się na wrzosowiskach. Swoją historię powierza jedynie dziennikowi. To właśnie dzięki tym zapiskom czytelnik powoli poznaje historię żony znanego szwedzkiego literaturoznawcy, kobiety na rozdrożu, której dotychczasowe życie zgubiło jakikolwiek sens. Ale wiemy o niej tylko tyle, ile sama zechce nam ujawnić…

Na początek lojalnie uprzedzam: jeśli ktoś chciałby przeczytać pełen napięcia kryminał z szybką akcją, śmiało może sobie darować najnowszą powieść Håkana Nessera. Tempo „Żywych i umarłych w Winsford” jest bardzo spokojne, częste opisy przyrody na pewno nie dynamizują powieści, a napięcie nie wynika z kryminalnych zdarzeń – kryje się raczej w zawirowaniach psychologicznych. Nie znaczy to oczywiście, że nie ma w tej powieści żadnej zagadki kryminalnej. Bo są nawet dwie. Obie intrygujące, ale żadna nie wysuwa się na plan pierwszy.

Szwedzki pisarz tym razem wprowadza narrację pierwszoosobową. Prezentuje wydarzenia z kobiecej perspektywy, za pośrednictwem notatek bohaterki, narzucając czytelnikowi określony ich odbiór. Nie ma tu jednak fałszu, nie czujemy, że mężczyzna na siłę próbuje wcisnąć się w kobiecy punkt widzenia. Może dlatego, że ani w bohaterce, ani w jej sposobie myślenia i formułowania poglądów nie ma nic stereotypowego. Główną jej cechą jest dystans – wobec siebie, świata i opisywanych wydarzeń. Początkowo tylko zagłębiamy się w przeszłość Marii, odkrywamy kolejne karty jej życia, towarzysząc jej przemyśleniom. Później jednak teraźniejszość nabiera znaczenia, a bohaterka już nie tylko próbuje pogodzić się z przeszłością – próbuje też ułożyć sobie przyszłość.

W kryminałach, thrillerach czy powieściach sensacyjnych słowa pełnią wyłącznie funkcję opisową. Są tylko dlatego, że inaczej nie można przedstawić wydarzeń. Mam nieodparte wrażenie, że w powieściach Nessera jest odwrotnie – to wydarzenia są po to, by dać pretekst słowom, pozwolić im płynąć. W tej akurat książce jest to widoczne tym bardziej, że bohaterka często bawi się frazą. Pisarz formułuje więc za jej pośrednictwem zaskakujące zwroty, nieodmiennie fascynując. A trzeba dodać, że nie znajdziemy w tej powieści żadnego nieprzemyślanego słowa. Niekiedy – zwłaszcza w opisach przyrody – bywa poetycko, ale przy tym bardzo konkretnie. Czyli dokładnie tak, jak przyzwyczaił swoich czytelników szwedzki pisarz, egzystencjalne niemal przemyślenia formułując w swoim lekkim, ironicznym stylu.

Najnowsza przetłumaczona na język polski powieść Håkana Nessera, trzykrotnego laureata nagrody za najlepszy szwedzki kryminał, z pewnością nie każdego zaciekawi. Niektórzy tę opowieść o próbie ucieczki od dotychczasowego życia i zbudowania nowego na zgliszczach poprzedniego odbiorą zapewne jako nudną. Mnie ona zafascynowała, jak wszystkie dotychczas przeczytane powieści szwedzkiego pisarza. Dlatego z niecierpliwością czekam na kolejne!

Udostępnij