Smutno i samotnie

Ta rodzina była jak amerykański pączek. Ten lukrowany, przesadnie słodki. Z pustką pośrodku. Nie, nie z pustką. Z zakamarkiem pełnym chorób i zła, od którego wszyscy uciekają.

Oto Koniarscy: potomkowie „naftowego króla”, jedna z bogatszych rodzin w okolicy Gorlic. Ale równie dużo jak pieniędzy jest w tej rodzinie problemów. Kiedy więc wszyscy spędzają święta odcięci od świata w pensjonacie, który Gabriel Koniarski postawił na omijanej przez turystów i świat górze Kosoń, dochodzi do zbrodni. A tak się składa, że w Gnieździe – bo tak nazywa się ów pensjonat – jest także Nina Warwiłow. Pani komisarz podejmuje więc śledztwo, ale bez policyjnych baz, bez techników. Bez traseologii, odcisków palców, no i oczywiście bez DNA. Narzędziem Niny w tym śledztwie były tylko słowa. Kłamstwa, wzajemne zaprzeczenia, niedomówienia. Jednym słowem – stara szkoła. 

Tak, w piątej powieści z komisarz Niną Warwiłow Jędrzej Pasierski zdecydowanie serwuje nam śledztwo w stylu Poirota, a więc oparte na obserwacji i rozmowach. Ale część kryminalna w „Gnieździe” zaczyna się tak naprawdę dopiero w połowie powieści. Wcześniej autor powoli zanurza nas w świat Beskidu Niskiego, malując obrazki z życia Niny i członków rodziny Koniarskich, a także Łukasza, młodego człowieka, który niedawno wrócił do rodzinnego domu w maleńkiej Sosnówce u podnóża góry Kosoń, podjął pracę w Gnieździe i utknął tam na święta. Zbrodnia pojawia się więc późno, ale już od pierwszych rozdziałów przeczuwamy, że stanie się coś złego, bo z Koniarskimi nie wszystko jest w porządku. Każdy z nich coś ukrywa. I nikt nie chce tego zdradzić, bo jeśli cokolwiek ich łączy, to przekonanie, że „brudy pierze się w rodzinie”.

Ale „Gniazdo” nie jest tylko historią o „rodzinie zamkniętej na trzy spusty i o tym, co z tego wynikło”. To również, a może przede wszystkim, opowieść o… gnieździe. Metaforycznym, rzecz jasna, symbolizującym właśnie domowe ognisko. Kilkoro bohaterów próbuje je opuścić, nie tylko dosłownie, po prostu wyjeżdżając, lecz także podejmując próbę oderwania się od stereotypów, schematów i wtłaczanych od dzieciństwa przekonań (takich jak „strach to wstyd”). Najlepiej oddaje to chyba drugoplanowa postać Łukasza: to świetny portret młodego człowieka, który nigdzie nie jest u siebie – i właściwie sam nie wie, co to „u siebie” miałoby znaczyć. 

Jest też „Gniazdo” opowieścią o samotności. Samotności w rodzinie, gdy nie ma w niej nikogo, z kim można by się podzielić własnymi myślami, i dosłownej, gdy bliskich wokół naprawdę brakuje. Weźmy choćby główną bohaterkę cyklu: Nina Warwiłow zostawiła swoje dotychczasowe życie w Warszawie. W Gorlicach wciąż jest nowa, z zewnątrz, niedopasowana. Chciałaby, by miasteczko stało się jej domem, tyle że mało w niej człowieka z gór:

Wiedziała, gdzie siedzą informatorzy, gdzie dziwki i alfonsi, gdzie zbierają się żołnierze mafii. Jak wyciągnąć informacje spod ziemi, rozpoznać kłamstwo, wydobyć prawdę od dziecka i znaleźć ciało na obszarze wielu kilometrów kwadratowych.

A nie miała pojęcia, gdzie jest północ.

Po tym, jak odłożyłam książkę, z zaskoczeniem stwierdziłam, że choć z ogromną przyjemnością pochłaniałam kolejne rozdziały, właściwie mało mnie obchodziło, kto stoi za zbrodnią. Wsiąkłam w opowieść o Koniarskich nie dlatego, że zaciekawiła mnie zagadka kryminalna. Jeśli już, to raczej zagadka psychologiczna: relacje bohaterów, ich motywacje, tajemnice, których nie chcą zdradzić. Ale to nie powinno być zaskoczenie: „Gniazdem” zdaje się Pasierski realizować swój sprawdzony już pomysł na kryminał, którego najważniejszymi składnikami są właśnie głębokie portrety psychologiczne postaci (we wcześniejszych powieściach autora królowały kobiety i tutaj też grają pierwsze skrzypce, ale postacią Łukasza Pasierski udowadnia, że bohaterów płci męskiej też potrafi tworzyć), unikanie przemocy i brutalności, osadzanie akcji w zamkniętej społeczności. I po raz kolejny to się sprawdza.

Po lekturze „Gniazda” mam ochotę napisać, że Jędrzej Pasierski jest autorem najsmutniejszych polskich kryminałów. I ten powieściowy smutek udziela się czytelnikowi. Ale przecież, jak pisał Sławomir Mrożek, smutek to ojciec refleksji.

Udostępnij