Zemsta po świętokrzysku

Odkąd przeczytałam trylogię grecką Macieja Siembiedy, uważam tego autora za jednego z najlepszych (jeśli nie najlepszego) twórców literatury popularnej w Polsce. Nie napiszę: kryminalnej, bo książki Siembiedy nie mieszczą się w żadnych gatunkowych szufladach – łączą elementy powieści sensacyjnej, kryminalnej, obyczajowej i historycznej. I robią to tak, że trudno przejść obok nich obojętnie. Nie inaczej jest z „Gołoborzem”, najnowszą powieścią pisarza. Czekałam na nią nie tylko dlatego, że lubię książki Siembiedy. Ziemia świętokrzyska, z której sama pochodzę, przyciągnęła mnie jak magnes.

W świętokrzyskim Grabinie, gdzieś w cieniu Łysej Góry, mieszkają dwie rodziny: Kończaków i Cebrzynów. Choć historia opowiadana przez Macieja Siembiedę rozpoczyna się w styczniu 1863 roku, nienawiść między tymi rodzinami sięga dużo głębiej. Wojna między nimi jest „święta”, a grabińska zemsta „nie ma początku ani końca”. Dlatego Cebrzyna wydaje Kończaka, powstańca styczniowego, rosyjskim władzom. Dlatego Kończak mści się na Cebrzynie, podcinając mu gardło. Dlatego syn zabitego planuje pomścić ojca – i tak dalej. Żądza odwetu niesie się z pokolenia na pokolenie, aż do lat dziewięćdziesiątych XX wieku, kiedy kończy się ta opowieść. A rodowa nienawiść nie omija również tych, którzy chcieliby o niej zapomnieć: zakochanych w sobie Stefana Cebrzyny i Jadźki Kończakowej. Bo dla ich rodzin honor znaczy więcej niż miłość. I więcej niż życie.

Autor prowadzi nas przez dzieje kilku pokoleń dwóch skonfliktowanych rodzin na tle ważnych wydarzeń historycznych – od powstania styczniowego przez wojny po przemiany ustrojowe. I to, że historia pozostaje tłem, trzeba podkreślić – bo to losy Kończaków i  Cebrzynów są tu najważniejsze. Rozgrywają się one głównie na świętokrzyskiej wsi – choć zawędrujemy też do powojennego Opola czy PRL-owskich Starachowic – gdzie alkohol płynie szerokim strumieniem (dość za Siembiedą zacytować: „Wesele było udane. Wszyscy rzygali, tylko ksiądz proboszcz wymiotował”), naród jest „zapiekły i pamiętliwy”, a śmierć stanowi część codzienności bardziej niż gdzie indziej, bo może zostać zadana przez sąsiada – i nikt w Grabinie nie potraktuje tego jak przestępstwa, bo zemsta to „rzecz święta”.

Mnóstwo zatem w tej powieści opisów strasznych zbrodni, ale – jak podkreśla autor w posłowiu –

Nie lubię makabry i jestem przeciwnikiem używania jej w powieściach jako afrodyzjaku sprzedaży książek.

I to widać. Bywa w „Gołoborzu” makabrycznie, owszem, nawet bardzo, ale Siembieda nie epatuje przemocą. Pokazuje ją po to, by obnażyć tkwiące w ludziach zło. I przeraża w dwójnasób, bo „okropieństwa opisane w powieści […] zostały stworzone przez życie, a nie autora”. Tak, te wszystkie zbrodnie (zwłoki trzymające własną głowę, śmierć pięcioosobowej rodziny, w tym młodej kobiety w ciąży, sołtys zabity siekierą za zbierane podatki – to tylko kilka przykładów) wydarzyły się naprawdę. Właśnie w Świętokrzyskiem.

Ale nie tylko dlatego emocje towarzyszące lekturze chwilami wręcz mnie przytłaczały. Odbierałam tę historię tym mocniej, że dobrze pamiętam mieszkańców świętokrzyskiej wsi moich dziadków. Nie wiem co prawda nic o rodzinnej zemście, ale zapiekłość w swoich poglądach, zamknięcie na obcych i twardość charakteru – to wszystko brzmiało niepokojąco znajomo.

„Tu intryga z Ojca Chrzestnego przeplata się z szekspirowskim dramatem” – głosi okładkowy opis. I zostaje podlana smutnymi realiami polskiej wsi (głównie) XX wieku oraz opisana pięknym, plastycznym językiem Macieja Siembiedy. Od rezultatu trudno się oderwać.

Udostępnij