Zupełnie inna Agatha Christie

"Jedni się rodzą dla jasności, inni dla nocy i ciemności”. Ten wyjątek z wiersza Williama Blake’a, śpiewany przez Ellie, bohaterkę powieści, jest leitmotivem, który przewija się przez tę całą nietypową w dorobku Królowej Kryminału książkę z 1967 roku. Dla mnie jest to kryminał doskonały, począwszy od wyśmienitego tytułu, przez wielość cytatów, po konstrukcję i nawiązania do gotyckiego romansu grozy.

Główny bohater, sympatyczny Michael Rogers, to prosty chłopak z wielkimi ambicjami: marzy o bogatej, pięknej żonie, wspaniałym domu i wygodnym życiu. Jego marzenia zaczynają się spełniać, gdy poznaje śliczną, zamożną Ellie i kupuje zniszczoną posiadłość o nazwie „Cygańskie gniazdo”, na miejscu której buduje nowoczesną willę. Nad posiadłością ciąży jednak klątwa starej cyganki.

Wszystko jest tu nietypowe i nie takie, jak mogłoby się wydawać na początku, łącznie z konstrukcją. Trup pojawia się tu bowiem dopiero na dwadzieścia stron przed końcem. Cała powieść ma bardzo oniryczny klimat, ciężko zorientować się, co jest kluczowym motywem, kto zginie, jak i dlaczego. Podążamy za autorką i narratorem jak we śnie, po romantycznych, rozległych, dzikich wrzosowiskach. Oglądamy ich oczami dom, który miał się stać bezpieczną przystanią, a który wywołuje w nas nieokreślony lęk. Książka ma mroczny nastrój, bliski klimatem dziewiętnastowiecznym, gotyckim powieściom czy starym romansom grozy typu „Zamczysko w Otranto” Horace’a Walpole’a, „Jeździec bez głowy” Washingtona Irvinga czy „Wichrowe wzgórza” Emily Brontë . Nawet język, którym posługują się bohaterowie, momentami przystaje bardziej do tamtych czasów, niż do późnych lat sześćdziesiątych dwudziestego wieku, w których rozgrywa się akcja. Michael, główny bohater, wykrzykuje na przykład dramatycznie: „Cygańskie gniazdo! Żałuję, że moja noga kiedykolwiek tu postała!”. Co więcej, pojawiają się nawet elementy nadprzyrodzone, czym autorka ryzykowała, gdyż jednym z ograniczeń, jakie sobie narzucali autorzy kryminałów ze stowarzyszenia „Klub detektywów”, do którego i ona należała, był zakaz ich wprowadzania.

Blake w „Pieśniach Niewinności” i  „Pieśniach doświadczenia” opisywał dwoistość życia i kontrasty współistniejące w życiu człowieka. Dobro i zło. Ulotną radość, po której następuje cierpienie. Niewinność, którą nieodwracalnie zmieniają życiowe doświadczenia. Michael, człowiek niewykształcony, nie ma pojęcia, skąd pochodzą słowa piosenki, którą śpiewa jego żona, piosenka po prostu podoba mu się i tyle. Uważa, że Ellie urodziła się dla szczęśliwości, bo jest piękna, dobra, młoda i bogata. Okazuje się oczywiście, że te cechy wcale nie gwarantują cudownego życia. A samo szczęście jest tak ulotne, że można je zauważyć dopiero wówczas, gdy się je utraci. Wiersze Blake’a śpiewane przez Ellie są bardzo istotną wskazówką prowadzącą do rozwiązania zagadki.

To nie jedyny utwór cytowany przez autorkę w tej książce. Powieść otwiera fragment  z „East Coker” T.S. Eliota, który był także jednym z ulubionych pisarzy Christie. Cytat brzmi „U mojego początku jest mój kres...”. Michael nie rozumie tego cytatu, tak samo jak nie rozumie wierszy Blake’a, podoba mu się jedynie jego wydźwięk, bo brzmi mądrze i skomplikowanie, a chłopak jest ambitny. Od tych słów bohater rozpoczyna rozważania na temat swojego życia. Zastanawia się, w którym momencie zaczyna się jego historia i czy człowiek jest w ogóle w stanie określić, gdzie coś miało swój początek. Które wydarzenie było pierwszym kamyczkiem w lawinie kolejnych zdarzeń? Cytat z Eliota stanowi klamrę powieści. I mamy wrażenie, że bohater w końcu zrozumiał jego sens. Zrozumiał go jednak za późno.

Gdyby bohater/narrator znał dłuższy fragment poematu („W moim początku jest mój kres. Kolejno domy wznoszą się i upadają, niszczeją, są usuwane, r, odnawiane albo ich miejsce zajmuje pole, fabryka lub objazd. Stary kamień na nowe budowle, stare belki na nowy ogień. Stary ogień na popiół a popiół do ziemi”) mógłby zauważyć analogię do swojego życia, a może nawet uchronić się przed złem.

Udostępnij