Pole do popisu

Kiedy tylko mogę zabrać głos na temat kryminałów, staram się podkreślać, jak skomplikowanym i precyzyjnym zajęciem jest ich tworzenie. Te wszystkie elementy, które muszą znaleźć się we właściwej kolejności i układać w logiczną całość, ta zegarmistrzowska drobiazgowość w piętrzeniu intrygi oraz detalach budujących napięcie, wreszcie takie splecenie fabuły, które w efekcie końcowym zaskoczy czytelnika! Pisarstwo kryminalne to nie jest zajęcie dla każdego, bo konwencja ta wcale a wcale do łatwych nie należy, głowę trzeba mieć więc na karku, by stworzyć dobrą narrację, interesujące (nietuzinkowe) postaci, wymyślić równie niebanalną zbrodnię (niekoniecznie starając się za wszelką cenę eksponować brutalność czy fascynację seryjnymi mordercami o bardzo kolorowych intencjach), a wszystko to podać w takimi sposób, żeby odbiorca zachwycił się nie tylko treścią, lecz i formą.

Taki zachwyt bez wątpienia budzić może cykl kryminałów Andrei Camillerego z komisarzem Montalbano, rozgrywający się w specyficznych warunkach sycylijskiego fikcyjnego miasteczka Vigata. Ukazujące się od 1994 roku powieści z tym bohaterem niezmiennie potwierdzają nie tylko talent pisarski niemłodego już (bo urodzonego w 1925 roku) Camillerego, lecz także jego rozległą wiedzę na temat kultury, sztuki, literatury – także tej popularnej. W każdym z jego utworów odnaleźć bowiem można ślady inspiracji, a także aluzji do rozmaitych tekstów kulturowych, czego najjaskrawszy przykład stanowi miano głównego bohatera będące nawiązaniem do nazwiska katalońskiego twórcy, Manuela Vázqueza Montalbána.

O ile dotychczas wydane w Polsce powieści i opowiadania poświęcone sycylijskiemu policjantowi określić można jako mocno intertekstualne, o tyle „Pole garncarza” intensyfikuje to wrażenie. Camilleri, z właściwą sobie swadą i humorem, już nie tylko szafuje odwołaniami do utworów z różnych epok, lecz każe swojemu bohaterowi czytać „Piwowara z Preston”, powieść autorstwa niejakiego Andrei Camillerego. Jak widać, ani wiek, ani rosnąca liczba napisanych utworów nie są w stanie stępić auto- i w ogóle ironicznego spojrzenia na rzeczywistość, bohaterów, a także własną twórczość.

Przyznać zresztą trzeba, że Camilleri nie szczędzi głównej postaci rozmaitych perturbacji zawodowych i prywatnych, już to wikłając komisarza w niekończącą się grę kłamstw z jednym z ważniejszych urzędników (nieżonaty Montalbano za każdym razem zmuszony jest do tworzenia wizerunku żonatego i obdarzonego potomstwem, każdorazowo zresztą wymigując się od rozmów pod pretekstem rozmaitych i coraz bardziej nieprawdopodobnych rodzinnych perturbacji), już to w balansujący na granicy przyzwoitości długotrwały flirt z pełną wdzięku i seksualnego temperamentu Szwedką Ingrid. W „Polu garncarza” Camilleri podnosi poprzeczkę i nie tylko konfrontuje, w przezabawny zresztą sposób, Montalbana z rezultatami jego kłamstw, ale też gromadzi czarne chmury nad wieloletnią przyjaźnią z innym policjantem, Mimím Augello. Ten bowiem zachowuje się w sposób zdumiewająco nieracjonalny i agresywny, czego punktem kulminacyjnym staje się porywająca wprost wymiana korespondencji, okraszona licznymi, a częstokroć niecenzuralnymi, komentarzami ze strony Montalbana.

Zresztą język powieści taki właśnie jest – potoczysta narracja, celne, czasem absurdalne, niekiedy soczyste dialogi, dynamiczne i skrzące się humorem. Takie są również opisy postaci, takie są niekiedy ich językowe maniery, o czym każdorazowo świadczy wymiana zdań między Montalbanem a niezbyt intelektualnie lotnym policjantem Catarellą, który zawsze posługuje się lokalnym dialektem.

Jak zwykle ważnym składnikiem utworu staje się – poza oczywiście dobrze rozpisana zagadką kryminalną – relacja głównego bohatera z innymi policjantami. W „Polu garncarza” wyraźnie widać udramatyzowanie (niekiedy wręcz operetkowe) interakcji, stanowiące rezultat powtarzających się ataków szału Montalbana. Cóż można rzec, toż to prawdziwy sycylijski temperament! Tenże jest zresztą wystawiany na ciężką próbę pojawieniem się zjawiskowej femme fatale, która ustawicznie kusi spłoszonego komisarza swoimi wdziękami. Nieszczęsny policjant, aby zachować przytomność (resztek) rozsądku, prosi, by przy rozmowach z fatalną damą towarzyszył mu jeden ze współpracowników, co okazuje się nie do końca skuteczne. Camilleri uwielbia grać schematami znanymi z czarnego kryminału, Montalbano zaś lubi je czytać/oglądać, nie dziwota zatem, że bohater (tak na marginesie, w opowiadaniu w jednym ze zbiorów Montalbano okazuje się świadom zależności pomiędzy sobą a pisarzem…) jak ognia próbuje uniknąć sam na sam z uwodzicielką.

„Pole garncarza” jest powieścią nader udaną, prowokującą do intelektualnego zaangażowania, do podjęcia szalonej zabawy proponowanej przez autora. Lektura kryminału to tutaj nie tylko frajda z obserwowania śledztwa i satysfakcja z rozwiązania zagadki. To przede wszystkim bezkompromisowa „jazda bez trzymanki” przez niebywały wprost świat fikcyjnej Vigaty zaludnionej ekscentrycznymi typami i – co jeszcze istotniejsze – bogatej w nieopisanie wprost cudowne restauracje, w których czytelnik (tu mniej niż w innych utworach) podróżuje po krainie smaków. Nie czytać na czczo! 

Udostępnij