Przemoc, patologia, przesada

Dzieci powinny być głupie. Kiedy być głupim, jak nie wtedy, gdy jest się dzieckiem?

– to słowa jednej z bohaterek „Rany”. Tymczasem Wojciech Chmielarz w swojej najnowszej powieści pokazuje, że głupota jest domeną dorosłych, a jedna zła decyzja może wywołać efekt kuli śnieżnej.

„Rana” to najnowsza powieść Wojciecha Chmielarza, laureata Nagrody Wielkiego Kalibru, jednego z najpopularniejszych obecnie polskich autorów kryminałów. I choć ta książka kryminałem nie jest – to raczej rzecz z pogranicza thrillera psychologicznego i dramatu obyczajowego, z wątkiem kryminalnym – myślę, że większość fanów pisarza będzie zadowolona z lektury.

Nie ma w „Ranie”, podobnie jak nie było w „Żmijowisku”, jednego głównego bohatera. Na plan pierwszy wysuwa się jednak Klementyna, starsza kobieta, która podejmuje pracę jako nauczycielka w prywatnej szkole na warszawskim Mokotowie. Wydaje jej się, że los wreszcie się do niej uśmiechnął. Jednak wkrótce jedna z uczennic, Marysia, wpada pod pociąg. Samobójstwo? Wypadek? Morderstwo? Klementyna nie chce angażować się w tę sprawę, ale musi. W przeciwnym wypadku na jaw wyjdą tajemnice z jej przeszłości…

Poza Klementyną poznajemy też inne osoby związane ze szkołą, między innymi Elę, nauczycielkę języka polskiego, Karolinę, córkę właścicieli szkoły, czy  Gniewomira. I choć zawsze powtarzam, że najmocniejsza strona powieści Wojciecha Chmielarza to postaci: kompleksowe, pełnowymiarowe, we wszystkich odcieniach szarości, w „Ranie” jest nieco inaczej. Owszem, postaci są złożone, ale poniekąd odbite od jednej matrycy. Wszystkie podobnie się zachowują, podobnie reagują, mają podobne problemy, a nawet w podobny sposób się wypowiadają (bo gęste wplatanie wulgaryzmów nie czyni jeszcze języka postaci indywidualnym). Wyróżnia się jedynie Klementyna. Choć autor poświęca jej najwięcej miejsca, pozostaje najbardziej tajemnicza, nie do końca zrozumiała – nawet dla siebie samej. I to czyni tę bohaterkę przejmującą. 

Niestety, do fabuły również mam drobne zastrzeżenia. Po przemyśleniu całej historii wiem, że „Rana” to rzecz o przemocy. Problem w tym, że w trakcie lektury nie zawsze to czułam; chwilami wręcz odnosiłam wrażenie, że Wojciech Chmielarz nie mógł się zdecydować na wybór tematu, więc postanowił wykorzystać wszystkie, które przyszły mu do głowy. Przemoc w rodzinie, morderstwo, gwałt, ba, nawet afera reprywatyzacyjna, łapówkarstwo i bolączki polskiego systemu edukacji – znajdzie się coś dla każdego. Według mnie tematyczne przycięcie „Rany” wyszłoby jej na dobre, bo sprawiłoby, że jej główny temat, którym jest właśnie przemoc, wybrzmiałby mocniej. Muszę też dodać, że niektóre elementy fabuły były dla mnie przewidywalne (ale to może wynikać z faktu, że znam wszystkie powieści autora i wiem, co zwykle serwuje swoim czytelnikom), inne mnie zaskoczyły, a kilka wzbudziło wątpliwości (vide wątek rysunków). Zakończenie znajdzie zaś pewnie tylu przeciwników, ilu zwolenników – sami musicie sprawdzić, w której grupie się znajdziecie.

Wspomniałam już, że „Rana” według mnie sytuuje się gdzieś na pograniczu thrillera psychologicznego i dramatu obyczajowego. Nie ma tu zbyt wielu typowych dla thrillera fabularnych twistów i zaskoczeń, są za to ciągły niepokój i mocno zarysowana warstwa obyczajowa. Lektura tej książki uwiera – ale uwierałaby bardziej, gdyby autor skupił się na punktowaniu patologii w rodzinie (a to świetnie mu wychodzi, co pokazał w swoich poprzednich powieściach).

Krótko mówiąc: „Rana” to przede wszystkim opowieść o ludziach na co dzień obcujących z przemocą, poranionych przez życie. I choć jest w tym barszczu trochę za dużo grzybów, to i tak smaczne danie – Wojciech Chmielarz po prostu potrafi pisać i lektura jego książek zawsze stanowi dla mnie przyjemność, nawet jeśli mam wobec nich zastrzeżenia.

Udostępnij