Zbrodnia to niesłychana!

Nazwisko Andrea Camilleri jest jednym z tych, które gwarantują wysoką jakość narracji, nieopisany wdzięk postaci i niezwykle barwne dialogi. Do tego z pewnością wyśmienitą intrygę kryminalną, sporo nawiązań do tekstów kultury i dużo przepysznych odniesień do lokalnego jedzenia. Ten luksus nabywania „w ciemno” utworów Camillerego właśnie się skończył, bo „Śmierć na otwartym morzu” dowodzi, że nawet najlepsi pisarze miewają spadek formy twórczej lub zwyżkę potrzeb finansowych i pozwalają wydawać teksty niegodne ich talentu, niedokończone, szkicowe, wyjęte z odmętów szuflad czy zakurzonych notatek.

I znów – potwierdzeniem tej tezy jest wydany niedawno w Polsce zbiór opowiadań opatrzony podtytułem (nieobecnym w wersji oryginalnej!): i inne śledztwa młodego komisarza Montalbano. Uczynić tu muszę dopowiedzenie, dlaczego druga część inskrypcji tytułowej tak mnie zirytowała: otóż sugeruje ona, że do czynienia mamy z głęboką retrospektywą i poznamy rzeczywiście perypetie młodszego Montalbana, dowiemy się, jak dojrzewał intelektualnie, jak poznał narzeczoną, Livię, z kim wcześniej się spotykał, z kim współpracował i po kim nastał zwariowany półgłówek Catarella, z którym dialogi były dotychczas tak szalone i pełne absurdu, że trudno było przestać się śmiać i kontynuować lekturę. Tymczasem dostajemy cała znaną nam drużynę w komplecie i dodatkowo, a właściwie jedynie, sztafaż lat osiemdziesiątych, podkreślany zresztą uporczywie i niezręcznie za pomocą wplecionych w fabułę informacji dotyczących wydarzeń historycznych, na przykład zamachu na Jana Pawła II.

Większość z ośmiu utworów w zbiorze jest po prostu nijaka, daleko im do dopracowanych intryg znanych choćby z fenomenalnego „Kształtu wody” czy perełek erudycyjnych z tomu „Pomarańczki komisarza Montalbano”. To są teksty nieuformowane, wyraźnie widać, że nie pracowano nad nimi wystarczająco, jakby stanowiły jedynie próbki fabuł, teksty ćwiczebne, zarysy pomysłów, które powinny zostać rozwinięte. Brak pomiędzy nimi spójności i łączności, jakby te nieszczęsne lata osiemdziesiąte ktoś (autor? wydawca? redaktor?) na siłę upchnął w opowiadaniach, żeby nadać im pozory jednorodności. Niestety, zabieg ten bardziej szkodzi niż pomaga, bo czytelnicy Camillerego oczekują czegoś więcej, tego drugiego, trzeciego i czwartego dna – obecnych każdorazowo w utworach sycylijskiego pisarza. Ubolewam nad tym tak bardzo, ponieważ to sam twórca ustawił wysoko poprzeczkę zarówno sobie, jak i czytelnikom, i wypuszczenie na rynek zbioru tak bardzo nieadekwatnego do jego możliwości artystycznych traktuję jako regres w myśleniu o odbiorcach. Delikatnie rzecz ujmując.

Moje rozczarowanie tekstami ze zbioru było tym wyższe, że pominięte zostały w zasadzie wszystkie te detale, które tworzą specyficzną atmosferę wokół Montalbana, pokazują kształtowanie się jego relacji ze światem, ze śledztwami, jego metody postępowania z ludźmi. Choć z komisarza facet raczej przeciętny, niekiedy irytujący egoizmem i skłonnością do manipulowania innymi, to zawsze imponował wiedzą, erudycją, spostrzegawczością. Tych atutów zabrakło w niemal wszystkich utworach w zbiorze. Jedynie w „Moreli” pojawia się kilka sygnałów dowodzących, że specyfika postaci Montalbana nie zaniknęła w zderzeniu z czysto merkantylnym dążeniem jego twórcy do opublikowania i sprzedania kolejnych utworów z cyklu o komisarzu.

W opowiadaniach zawartych w Śmierci na otwartym morzu brakuje charakterystycznych dowcipnych dialogów tworzących specyficzny klimat, dla którego po prostu lubi się literaturę tworzoną przez Camillerego. Brak jędrności narracyjnej, miałkość zagadek kryminalnych, stępienie Montalbanowskich rozmów z samym sobą, wyrugowanie wyśmienitych obserwacji obyczajowych – wszystkie te elementy dobitnie dowodzą (i nie trzeba tu śledczego z policyjnym doświadczeniem), że popełniono tu zbrodnię na czytelniczym zaufaniu, zamordowano z zimną krwią oczekiwania i nadzieje odbiorców. Jaka kara spotka za to sprawcę tego nieszczęścia? Czy wyciągnie on wnioski i wespnie się ponownie na wyżyny swego talentu? Trudno mu wszelako będzie odkupić tę pomyłkę, bo wydanie podobnego zbioru zlepków i resztek to wprost zbrodnia niesłychana!

Udostępnij