Smutek, smutek, smutek

„Zbędni” to najnowsza powieść Wojciecha Chmielarza. I kolejna w jego literackim dorobku smutna książka o smutnych ludziach, od której trudno się oderwać.

Najwięcej miejsca dostaje tutaj Jan – dozorca na kempingu, walczący z nałogiem alkoholowym. Pewnego wieczoru wsiada po kilku piwach za kółko. Powtarza sobie: przecież drogą na kemping jesienią nikt nie chadza, więc co może się stać? Tyle że tym razem ktoś idzie – i w rezultacie Jan śmiertelnie potrąca kobietę. Jego strach przed pójściem do więzienia jest tak duży, że zakopuje zwłoki w lesie. I czeka, przekonany, że lada moment ktoś zacznie szukać zaginionej albo odkryje jej ciało. Tymczasem nic takiego się nie dzieje. Wyrzuty sumienia (w bardzo konkretnej postaci) nie pozwalają Janowi spokojnie funkcjonować. Zaczyna więc pytać. Drążyć. Prowadzić własne – bardzo nieporadne – śledztwo.

Jan nie jest oczywiście jedynym bohaterem tej powieści, a jego historia – jedyną, którą poznajemy. Mamy jeszcze Jules’a, Belga, który od kilku tygodni mieszka na kempingu nadzorowanym przez Jana. Jest tu jedynym gościem, nie zniechęca go jednak ani to, ani brzydka pogoda. Z kolei właściciele pola namiotowego, Alina i Mirek, mają problemy z nowo otwartym hotelem, który przynosi same straty, szczególnie po tym, jak niedawno doszło tu do pewnego tragicznego wydarzenia. Problemy mają też z dwudziestoletnim synem Darkiem, który na polecenie matki nie może opuszczać domu, choć bardzo chciałby wrócić do studenckiego życia we Wrocławiu. Tymczasem w Kowarach Maria Szulej próbuje robić to, co powinna robić jako policjantka: walczyć o odkrycie prawdy. Tylko czy ta komukolwiek przyniesie szczęście? A jeśli nie, to może chociaż ukojenie? Oczywiście losy wszystkich tych postaci splotą się wcześniej lub później, w mniej lub bardziej oczekiwany sposób.

Lubię powieści Wojciecha Chmielarza za kilka elementów. Pierwszy – i chyba najważniejszy – to fakt, że dla mnie zawsze są czymś więcej niż tylko rozrywką (no, poza cyklem o Bezimiennym). Poprzez swoje opowieści autor zadaje wiele ważnych pytań i zmusza czytelnika do poszukiwania odpowiedzi. W przypadku „Zbędnych” najsilniej wybrzmiewa pytanie: czy da się żyć z poczuciem, że nie mamy nikogo i nie przyświeca nam żaden cel? Pod kryminalną szatą kryje się tutaj historia o ludziach, którzy nie chcą być zbędni. Chcą być potrzebni – choć jednej osobie, choć odrobinę, choćby na chwilę. 

Drugi element, na którym jeszcze nigdy w powieściach Wojciecha Chmielarza się nie zawiodłam, to postaci. Autor jest świetnym portrecistą – mało kto tak jak on potrafi kilkoma zdaniami (a czasem nawet kilkoma słowami) zarysować bohatera, w którego wierzymy od samego początku. Weźmy choćby aspirantkę Szulej, którą poznajemy w konfrontacji z lokalnym cwaniaczkiem. Ta scena, chociaż de facto nieistotna dla fabuły, świetnie pokazuje podejście policjantki do zawodu – dość swobodne, by tak rzec – i w konkretny sposób nas do niej usposabia. 

Szczególnie dobrze wychodzi Chmielarzowi portretowanie ludzi pokiereszowanych, takich, którzy zdają się przegrywać z życiem. Doskonale widać to w postaci Jana, którego nikt Janem nie nazywa – to Jasiek, lokalny pijaczek, na którego miejscowi patrzą z litością czy pobłażaniem. Wszyscy widzą brudne, podarte ubrania, zamglone spojrzenie i puszkę najtańszego piwa w ręce. Nikt natomiast nie zastanawia się, co wpędziło mężczyznę w nałóg, nikt nie zastanawia się, jak mu pomóc. Przy czym sam Jan też nie ma świadomości, że potrzebuje pomocy – w końcu to alkohol pozwala mu trwać. 

Owszem, da się wskazać w tej powieści słabsze elementy. Chociaż postać Belga została – podobnie jak inne – odmalowana wiarygodnie, trochę za dużą rolę w związanym z nim wątku odgrywa zbieg okoliczności. Do tego rozmowy Jana z pewną kobietą (nie będę spojlerować, ale po lekturze od razu będziecie wiedzieć, o kogo chodzi) początkowo uznałam za ciekawy zabieg, ale pod koniec zaczęły mnie męczyć. To jednak w żaden sposób nie zmienia faktu, że czytało mi się „Zbędnych” z ogromną przyjemnością, wynikającą z tego, że mam do czynienia z bardzo dobrą – i fabularnie, i językowo – lekturą. Choć sama historia w niej opowiedziana wcale przyjemna nie jest. Raz jeszcze powtórzę: najnowsza powieść Wojciecha Chmielarza jest smutna, chwilami wręcz przygnębiająca. Na szczęście nie zostawia z poczuciem beznadziei. Można by się nawet pokusić o stwierdzenie, że jest wprost przeciwnie. 

Udostępnij