Z Joanną Jodełką, autorką powieści kryminalnej Polichromia, rozmawia Robert Ostaszewski

Robert Ostaszewski: Zanim przeczytałem Polichromię, oglądałem Pani zdjęcia z sesji, podczas której wystąpiła Pani w stylizacji retro. Pomyślałem wtedy, że kryminał też pewnie napisała Pani retro. A tu niespodzianka. Polichromia to rzecz jak najbardziej współczesna. Co sprawiło, że zdecydowała się Pani napisać powieść kryminalną? I dlaczego współczesną?

Joanna Jodełka: Retro to ja tylko dobrze na zdjęciach wychodzę, ewentualnie na balach przebierańców. Taki kostium na chwilę - i ta chwila się kończy. Nie potrafiłabym zostać w nie moim świecie na dłużej. Podziwiam Marka Krajewskiego (przykład z kręgu kryminalistów), który potrafi jednocześnie siedzieć przed błękitnym monitorem i stąpać po kocich łbach przedwojennego Wrocławia. I co więcej -  prowadzić po nich innych. I to tak, że się można na nich potknąć. Z racji studiów znam klimat wielu epok, w niektórych zatrzymałam się na dłużej, ale nie potrafię po nich tak spacerować. Stąd ta współczesność. Może poniekąd z braku umiejętności.

To – jak mi się zdaje – zbytnia skromność. Moim zdaniem to raczej kwestia innej wrażliwości czy innego podejścia do literatury? Nie sądzi Pani? 

Sądziłabym, gdybym potrafiła, a mnie się wydaje, że nie dla mnie gorset, zbroja czy strój mnicha. O świadomym wyborze można mówić wtedy, gdy ma się wybór, chociaż nie ma w tym nic złego, jeśli człowiek ogranicza się do tego, w czym czuje się najlepiej, unikając niepewności i sztuczności. Łatwiej i przyjemniej.   

A tak z ciekawości – skąd u Pani to upodobanie do stylu retro? Czy to z fascynacji szalonymi latami 20., 30.?

I przypadek i fascynacja też. Firma Time Machine (która również zajmuje się działalnością wydawniczą i wydała moją książkę) przygotowywała kampanię reklamową dla dużego poznańskiego domu towarowego i poprosili mnie o pozowanie do tych zdjęć. Swoją drogą, do tej pory zachodzę w głowę dlaczego? Z pozowaniem nie miałam nigdy do czynienia i wiek też nie ten…, ale chcieli i było niesamowicie! Chusta na głowie, wiatr i dwupłatowiec w tle, aż chciało się odlecieć w przeszłość, w kasynie też było diamentowo. I potem to wszystko, czyli ja wielkości King Konga na budynkach. Dziwne wrażenie. Poza tym rzeczywiście lubię rozmyślać o latach 20. Szalone, ale też zapowiedź szaleństwa. Z jednej strony fascynacja nowoczesnością, wolnością i życiem w pełni, z drugiej naiwność, że po okrutnej I nie nastąpi II okrutniejsza wojna. Jakby rzeczywiście świat miał tylko dwadzieścia lat.     

Czy zainteresowanie kryminałem wynika może z tego, że – jak przeczytałem w Pani nocie biograficznej – lubi Pani knuć?

To knucie uknuło parę osób, zadziwionych tym, że w ogóle coś piszę, co dziwne nie jest, bo sama jestem tym zadziwiona. A knuć to potrafię tylko w wyobraźni, nie dla mnie dworskie intrygi. Kryminały lubię bo to zagadka, z zapewnieniem rozwiązania na końcu.

Czy wcześniej zaczytywała się Pani prozą kryminalną? A jeśli tak – to jaką?

Czytam wiele rzeczy, jak nie ma nic pod ręką, to instrukcję obsługi pralki też. A kryminały różne, na różne okazje. W pociągu najchętniej Agatę Christie. Co prawda po skończeniu pamiętam z niej tyle samo, co z widoku przez okno pędzącego pociągu, ale umila mi podróż, i nie przeszkadzają wtedy gadający przez telefon pasażerowie. W pochmurny dzień lubię Henninga Mankella, nocą Krajewskiego, bardzo późną nocą czytałam Edwarda Pasewicza, a gdy mi było tak jakoś leniwie - to z wielką przyjemnością Marcina Świetlickiego.

A co Pani sądzi o polskim kryminale, który ostatnimi laty przeżywa renesans?

Nie dziwi mnie to, cóż, naturalna kolej rzeczy. Ja wychowałam się w czasach, w których określone książki trzeba było bezwzględnie przeczytać, nawet jeśli komuś nie pasował realizm magiczny. O literaturze zaangażowanej, krytycznej i krytykującej nie wspominając. Kryminał był na niskiej, jeśli nie na najniższej półce. Wstyd było czytać, a co dopiero pisać. A literatura nie zawsze musi być wielka, kawior w dużych ilościach też jest nudny, zaskakujący w formie, ale to w końcu tylko ryba, nawet jeśli tylko prawie. Człowiek czyta też dla rozrywki, a jak ta rozrywka jest na dobrym poziomie, to tym lepiej. I to się właśnie stało z polskim kryminałem. Zresztą, przecież u nas nawet poeci piszą kryminały!

Niektórzy uważają, że kryminał to męska odmiana powieści. Pani przypadek potwierdza, że chyba niekoniecznie… Choć, z drugiej strony, kobiet piszących kryminały nie jest w Polsce zbyt wiele. Jaka jest tego, Pani zdaniem, przyczyna?

Pewnie taka sama jak ta, że kobiety popełniają mniej przestępstw, ale jak popełniają to dopiero…! A tak poważnie, nie wiem dlaczego. Pewnie dlatego, że wolą pisać o miłości, co przyszła, wyszła, odeszła, może zaraz wróci. Ja nie.

Skończyła Pani historię sztuki, sztuka, jak wynika z lektur Polichromii, jest Pani pasją. Czy nie miała Pani problemu z włączeniem wątku dotyczącego sztuki w intrygę kryminalną?

Czy szuka jest moją pasją? Sama sztuka jako taka nie. Sztuka jako wyraz drżenia na powierzchni tego co w głębi społeczeństw różnych epok – tak. W przypadku Polichromii nie było problemu z włączeniem „sztucznego” wątku, bo z niego narodził się pomysł na całą resztę. Napracowałam się nad rozszyfrowaniem symboliki w pewnym kapitularzu (na końcu książki okazuje się, gdzie jest ten kapitularz) i nie chciałam chyba, żeby ta wiedza się zmarnowała.

A jeśli chodzi o kwestie techniczne – jak konstruowała Pani swoją opowieść kryminalną? Zaczynała Pani od wymyślania intrygi czy może najpierw pojawiła się w Pani wyobraźni postać komisarza Macieja Bartola?

Tak jak wcześniej to przedstawiłam, najpierw pojawiło się coś na kształt stelażu całej konstrukcji, a postacie jakby same się pouczepiały – tu i ówdzie, znikąd, i te mniej główne, i te główniejsze. A może już tam były wcześniej? Tego nie wiem.

Trafnie przedstawia Pani w powieści procedury policyjne. Skąd czerpała Pani na ten temat wiedzę?

To znowu powrót do pytania – co czytam? Odpowiedź - dziwne rzeczy. Do jednych z najdziwniejszych należą: Kryminologia, Kryminalistyka i Wiktymologia Brunona Hołysta. Opasłe tomy, które źle mi się czyta przy jedzeniu (co uwielbiam), bo ciężko je na sztorc postawić. I je czytam trochę jak kryminały, czy inaczej, jak historie złoczyńców i ich ofiar - z tym, że dokonane naprawdę. Naukowy ton mi nie przeszkadza, raczej niezdrowo fascynuje rozłożystość problemów związanych z przestępczością. Czytałam je znacznie wcześniej, niż do głowy mi przyszło pisanie kryminału, co wywoływało podejrzenia, że sama planuję dokonanie morderstwa, w założeniach doskonałego, a czytam tylko po to, by poznać zwyczaje przeciwnika.

Polichromia jest także opowieścią o Poznaniu. Chyba lubi Pani to miasto?

Tu się pojawiłam na Uniwersytecie i tu postanowiłam zostać na stałe. Tak, lubię to miasto i dobrze mi się tu mieszka. Miasto historyczne, ale też życiowo współczesne. To też dobre miejsce do opowiadania o ludziach i ludzkich historiach, jakie by nie były.

Ma Pani w planach napisanie kolejnego kryminału?

Jeszcze nie dokończony, ale już jest, i postacie w nim już żyją – oczywiście nie wszystkie. Tytuł – Artykuł 149 k.k., będzie też gwiazdka i podtytuł, ale to zostawiam sobie na koniec.

Dziękuję za rozmowę.

 

Recenzję powieści Joanny Jodełki na stronie PK czytaj TUTAJ.

Udostępnij