Jul, Paweł Goźlinski

Autor: Marta Łysek
Data publikacji: 29 maja 2010

Jul

Autor: Paweł Goźlinski
Wydawnictwo: Wydawnictwo

Konstrukcja dekonstrukcji

„Jul” to naprawdę porządnie napisany kryminał.

Rzecz dzieje się w kręgach polskiej emigracji w Paryżu, w lipcu 1845 roku. Ale, zgodnie z zapowiedziami, nie jest to kolejny pean na cześć naszych narodowych wieszczów. To kryminał. Dlatego dotyka mrocznej strony emigracji, prowadzi czytelnika przez ciemne zakątki duszy bohaterów. A wśród nich są zarówno Polacy, jak i Francuzi, zmęczeni Polaczkami i ich nieustannym,  niespełnionym marzeniem o wielkiej rewolucji, o tyle nierealnym, że pozostającym ciągle w sferze słów. Pieniądze przysyłane przez rodziny i datki francuskiego rządu są przepuszczane przy karcianych stolikach, w oparach alkoholu i objęciach kobiet lekkich obyczajów. Towiańczycy rosną w siłę. Ten moment wybiera morderca, by rozpocząć swój spektakl śmierci, w którym aktorami i widzami są polscy patrioci. Główny bohater, Adam Podhorecki, zostaje wplątany w ów przerażający spektakl, budząc zainteresowanie francuskiej Sûreté, która i bez Polaków ma dość własnych problemów. Do tego jeszcze Podhorecki pozostaje w sferze zainteresowań Moskwy. Goźliński bez obaw wplątuje w intrygę Mickiewicza, Towiańskiego, Słowackiego i Krasińskiego. Stosuje przy tym klasyczny chwyt – wieszcze pojawiają się tylko w drugim planie, przemykając przez myśli i słowa Podhoreckiego i jego przyjaciół.

Intryga jest rodzajem historii kontrfaktycznej. Goźliński to specjalista od dramatu romantycznego. Doskonale zarysowane tło historyczno-obyczajowe sprawia, że wątek kryminalny jest bardzo prawdopodobny: odnosimy wrażenie, że tak właśnie mogło być, że Goźliński dotarł po prostu do archiwów Sûreté i stworzył fabularyzowaną wersję historii z połowy XIX wieku. Potężna wiedza o epoce nie tylko wzmacnia wiarygodność kryminału, ale także pozwala Goźlińskiemu na lekkie i nienachalne literackie aluzje. Poruszamy w się w dobrze znanym świecie, świecie „Dziadów” i „Snu srebrnego Salomei”, ale oglądamy go od zupełnie innej strony. Goźliński zabiera czytelnika na wycieczkę po epoce - oprowadza go zaułkami, prowadzi przez podwórko Mickiewicza z jego rozkrzyczaną żoną, podwozi powozem Krasińskiego, opowiadając historię widzianą przez Podhoreckiego, dla którego dzieła Mickiewicza są równie cenne, jak Biblia.

Rzetelności w sferze faktów towarzyszy językowa błyskotliwość. Goźliński jest prezesem Instytutu Reportażu, a sposób, w jaki prowadzi narrację, świadczy o tym, że nie został nim przez przypadek. Poprawność językowa – najczęstsza przypadłość debiutantów – zostaje daleko w tyle, a Goźliński wspina się na szczyty kunsztu wyrażania myśli w sposób przenoszący czytelnika w świat Podhoreckiego. Akcja nie rozkręca się powoli, by na dobre zacząć się gdzieś na sześćdziesiątej stronie. Autor korzysta z zasad reporterskich: od razu przykuwa uwagę, zwycięża czytelnika na pierwszej stronie, nie pozwalając mu odłożyć książki. Do tego dochodzi pozbawiony ironii styl, trafne (niechętni mogliby powiedzieć, że zbyt trafne) obserwacje, potęgujący napięcie rytm, brak odnarratorskich dygresji. Końcowy twist jest z jednej strony zaskoczeniem, a z drugiej – logicznym wyjaśnieniem nieco obrazoburczej tezy, którą stawia w „Julu” Goźliński. „Jul” może wywołać oburzenie – co dla autora jest komplementem, bo owo oburzenie wynika z przerysowania polskich cech narodowych, które specjalista od dramatu romantycznego wychwytuje bez pomyłki. A my nie lubimy prawdy o sobie.

Oryginalny pomysł i świetne wykonanie to jednak nie wszystko. Autor, spełniając wszystkie wymogi gatunku, wychodzi poza jego granice – trochę jak Steinfest i z równym powodzeniem. Nic przy tym nie traci, a wręcz przeciwnie – zyskuje szerszy kontekst, tworząc na bazie dramatu słowiańskiego kryminalny świat, w którym ten dramat rzeczywiście się realizuje. Jak pisze wydawca, książka jest walką z mesjanizmem. Wydaje się jednak, że to nie tyle walka, co spokojna literacka dekonstrukcja mesjanistycznych idei. Portret Polaków, kreślony przez Goźlińskiego, wymaga od czytelnika zdolności do samokrytyki, której wciąż nam brak. Największym osiągnięciem Goźlińskiego jest umiejętność wykorzystania gatunku traktowanego jako rozrywkowy i przez to niepoważny,  do poważnej, krytycznej dyskusji o wciąż żywej idei mesjanizmu, która ma więcej niż jedno oblicze. Nie znaczy to, że „kryminał romantyczny” nie jest wart nieprzespanej nocy. Jest. Nawet dwóch.

 

Paweł Goźliński, Jul

Wydawnictwo; Czarne

Wołowiec 2010

Stron: 382

 

Udostępnij

Sprawdź, gdzie kupić "Jul" Paweł Goźlinski