Grigorij Czchartiszwili pisze pod kilkoma pseudonimami. Jak sam mówi: „kiedy zmieniam pseudonim, przybieram nie tylko inne nazwisko, ale i styl pisania”. A najbardziej znany jest jako Boris Akunin, specjalista od powieści kryminalnych.
Grigorij Szałwowicz Czchartiszwili (ros. Григорий Шалвович Чхартишвили, gruz. გრიგოლ შალვას ძე ჩხარტიშვილი) urodził się 20 maja 1956 roku w Zestaponi w Gruzińskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej jako syn oficera-artylerzysty i nauczycielki języka rosyjskiego i literatury. Jako dwulatek zamieszkał wraz z rodziną w Moskwie, gdzie ukończył szkołę i uzyskał dyplom historyka-japonisty na wydziale historyczno-filologicznym Instytutu Krajów Azji i Afryki Moskiewskiego Uniwersytetu Państwowego im. M.W. Łomonosowa. W latach 1994-2000 pracował jako zastępca redaktora naczelnego magazynu „Literatura obca”, był też redaktorem naczelnym dwudziestotomowej Antologii literatury japońskiej i prezesem zarządu projektu „Biblioteka Puszkina”. Jako krytyk, eseista i dokumentalista publikuje pod prawdziwym imieniem i nazwiskiem. Jest tłumaczem literatury japońskiej i angielskiej, na rosyjski przełożył między innymi twórczość Yukio Mishima, Kenji Maruyama, Yasushi Inoue. Zarzucił tłumaczenie na rzecz pisania, ponieważ poczuł, że „nie mogę tłumaczyć lepiej, że nie stanę się lepszym tłumaczem. Osiągnąłem swoje maksimum. Nie mam więcej talentu”.
Właśnie z języka japońskiego wziął się pseudonim Akunin – to słowo (悪人) można przetłumaczyć jako „łotr”. To również akronim nazwiska anarchisty Michaiła Bakunina. „Akunin urodził się 1 maja 1998 roku” jako „człowiek pozbierany, wylewny i elegancki” (w przeciwieństwie do Czchartiszwilego, który „jest łysym odludkiem, mrukliwym i roztargnionym. W ciągu roku zgubił trzy telefony komórkowe, a ile portfeli skradziono mu, gdy pogrążył się w rozmyślaniach!”). Autor opublikował wówczas powieść Azazel, pierwszą z serii Nowa powieść detektywistyczna (Przygody Erasta Fandorina). To cykl kryminałów retro, będących jednocześnie grą z konwencją literacką; ich akcja toczy się na przełomie XIX i XX wieku w Imperium Rosyjskim. W październiku 2017 roku pisarz ogłosił, że ukończył pisanie ostatniej powieści z cyklu, która ma się ukazać w 2018 roku. Ostatecznie cykl będzie więc liczył 16 tomów. Co ciekawe, że pierwsza próba wydania Azazela zakończyła się porażką: wydawca uznał, że nikogo nie zainteresują morderstwa sprzed wieku.
Poza tym pod pseudonimem Boris Akunin autor wydał także trzytomowy cykl Prowincjonalna powieść detektywistyczna, którego bohaterką jest siostra Pelagia, zakonnica rozwiązująca zagadki kryminalne, oraz czterotomowe kryminalne Przygody magistra, których głównym bohaterem jest Nicholas Fandorin – wnuk Erasta. Pisarz jest też autorem nieukończonego jeszcze cyklu Gatunki (każda powieść reprezentuje inny gatunek literacki) oraz cyklu Bruderszaft ze śmiercią, w którym każda z dziesięciu powieści odpowiada innemu gatunkowi filmowemu, a tematem wszystkich jest rywalizacja niemieckiego i rosyjskiego wywiadu podczas I wojny światowej. „Pomyślałem o własnoręcznym nakręceniu filmu, tyle że bez kamer i obsady, samymi słowami okraszonymi paroma ilustracjami, zresztą imitującymi filmowe kadry. Umieściłem też stare fotografie z pierwszej wojny światowej, bo wtedy dzieje się akcja. Rozdziały są krótkie i przedzielone nagłówkami, jak w niemym kinie”.
W 2007 roku wydawnictwo AST opublikowało powieść historyczną Dziewiąty zbawca Anatolija Brusnikina, nieznanego nikomu autora. Jednak duża akcja promocyjna i zdjęcie autora, bardzo przypominającego Akunina, a także fakt, że A. O. Brusnikin to anagram słów „Boris Akunin”, szybko wzbudził podejrzenia czytelników co do autorstwa książki. Sam Akunin potwierdził je w 2012 roku, dwa lata po wydaniu drugiej powieści pod tym pseudonimem. Postanowił publikować jako Brusnikin, ponieważ chciał napisać powieść historyczną bez elementu kryminału, pokazującą historię Rosji z innej perspektywy niż dotychczas. Podobne motywy kierowały nim, kiedy przyjął pseudonim Anna Borisowa – pod kobiecym pseudonimem chciał uciec od powieści kryminalnych i przygodowych, pisząc książki o charakterze bardziej literackim i filozoficznym.
Obecnie Boris Akunin tworzy cykl książek popularnonaukowych dotyczących historii Rosji, wzorowany na pracy Nikołaja Karamzina Historii państwa rosyjskiego. To „cykl dla ludzi, którzy nie interesują się historią”, mający przedstawiać historię Rosji językiem potocznym, w sposób zrozumiały dla wszystkich, „chłodnym okiem, bez uprzedzeń, bez emocji”.
Akunin opisuje siebie jako „niechętnego działacza politycznego”, kogoś, kto woli samotność i niezbyt wierzy w ludzką naturę. Jednak w latach 2011-2012 brał udział w protestach antyrządowych. Krytycznie oceniał aneksję Krymu i politykę prezydenta Władimira Putina. W 2014 roku zaś na stałe przeniósł się do Wielkiej Brytanii. Dlaczego? „Nie podoba mi się to, co propaganda zrobiła z moimi rodakami, to, jak im wyprała mózgi. Nie mogę temu przeciwdziałać. Polityka w Rosji nie istnieje, opozycja została zgnieciona. Kraj zmienił się państwo policyjne. Co ja mogę zmienić? Mogę pisać książki” – mówi.
Powieści Akunina sprzedały się na całym świecie w ponad 30 milionach egzemplarzy, a trzy książki pisarza zekranizowano w Rosji.
„Mam obowiązki wobec czytelników. Musze dostarczyć im rozrywki wysokiej jakości. I nie mogę się wstydzić się za to, co piszę” – mówił podczas wizyty w Polsce w 2005 roku, kiedy nagrodzono go Honorową Nagrodą Wielkiego Kalibru za całokształt twórczości. Siedem lat później, zmęczony Erastem Fandorinem, stwierdził: „Może oczywiście kiedyś się zdarzyć, że będę miał ochotę na rozrywkę i napiszę jakąś awanturniczą powieść. Teraz jestem w innym nastroju. Chcę pisać inaczej. Chcę pisać mniej grzeczne książki – chodzi o stosunek do czytelnika. Chodzi o książki, które są w dużym stopniu potrzebne mnie samemu”.
Jako Boris Akunin:
Cykle powieściowe
Przygody Erasta Fandorina (ros. Приключения Эраста Фандорина)
• Azazel (Азазель 1998, wyd. pol. 2003)
• Gambit turecki (Турецкий гамбит 1998, wyd. pol. 2003)
• Lewiatan (Левиафан 1998, wyd. pol. 2003)
• Śmierć Achillesa (Смерть Ахиллеса 1998, wyd. pol. 2003)
• Walet pikowy (Пиковый валет 1999, wyd. pol. 2003)
• Dekorator (Декоратор 1999, wyd. pol. 2003)
• Radca stanu (Статский советник 1999, wyd. pol. 2004)
• Koronacja (Коронация, или Последний из романов 2000, wyd. pol. 2004)
• Kochanka Śmierci (Любовница смерти 2001, wyd. pol. 2004)
• Kochanek Śmierci (Любовник смерти 2001, wyd. pol. 2004)
• Diamentowa karoca (Алмазная колесница 2003, wyd. pol. dwutomowe: t. 1: Łowca ważek, 2005; t. 2: Między wierszami, 2005)
• Nefrytowy różaniec (Нефритовые чётки 2007, wyd. pol. 2009)
• Świat jest teatrem (Весь мир театр 2009, wyd. pol. 2012)
• Czarne miasto (Чёрный город 2012, wyd. pol. 2014)
• Planeta Woda (Планета Вода 2015, wyd. pol. 2016)
• Nie mów „do widzenia” (Не прощаюсь, 2018)
Prowincjonalna powieść detektywistyczna, czyli przygody siostry Pelagii (Приключения Пелагии)
• Pelagia i biały buldog (Пелагия и белый бульдог 2000, wyd. pol. 2004)
• Pelagia i czarny mnich (Пелагия и чёрный монах 2001, wyd. pol. 2004)
• Pelagia i czerwony kogut (Пелагия и красный петух 2003, wyd. pol. 2004)
Przygody magistra (Приключения магистра)
• Skrzynia na złoto (Алтын-толобас 2000, wyd. pol. 2005)
• Lektura nadobowiązkowa (Внеклассное чтение 2002, wyd. pol. 2005)
• F.M. (Ф.М. 2006, wyd. pol. 2008)
• Sokół i Jaskółka (Сокол и Ласточка 2009, wyd. pol. 2013)
Gatunki (Жанры)
• Książka dla dzieci (Детская книга 2005, wyd. pol. 2007)
• Powieść szpiegowska (Шпионский роман 2005, wyd. pol. 2006)
• Fantastyka (Фантастика 2005, wyd. pol. 2007)
• Powieść historyczna (Квест 2008, nieprzetłumaczona na polski)
• Książka dla dziewczynek (z Glorią Mu, Детская книга для девочек 2012, nieprzetłumaczona na polski)
Bruderschaft ze śmiercią (Смерть на брудершафт)
• Młokos i diabeł (Младенец и черт 2007, wyd. pol. 2015)
• Cierpienie złamanego serca (Мука разбитого сердца 2007, wyd. pol. 2015)
• Latający słoń (Летающий слон 2008, wyd. pol. 2016)
• Dzieci Księżyca (Дети Луны 2008, wyd. pol. 2016)
• Dziwny człowiek (Странный человек 2009, wyd. pol. 2017)
• Grzmijcie, fanfary zwycięstwa! (Гром победы, раздавайся 2009, wyd. pol. 2017)
• Maria, Maria… („Мария”, Мария… 2010, wyd. pol. 2017)
• Żadnych świętości (Ничего святого 2010, wyd. pol. 2017)
• Operacja „Tranzyt” (Операция „Транзит” 2011, nieprzetłumaczona na polski)
• Batalion aniołów (Батальон ангелов 2011, nieprzetłumaczona na polski)
Historia państwa rosyjskiego (История Российского государства)
• Часть европы - От истоков до монгольского нашествия (2013) – historia Rosji IX-XIII wieku
• Огненный перст (2013) – trzy nowele z akcją osadzoną w tym samym czasie
• Часть Азии - Ордынский период (2014) – historia Rosji XIII-XV wieku
• Бох и Шельма (2014) – dwie nowele z akcją osadzoną w tym samym czasie
• Между Азией и Европой – От Ивана III до Бориса Годунова (2015) – historia Rosji XV-XVII wieku
• Вдовий плат (2016) – dwie nowele z akcją osadzoną w tym samym czasie
Inne utwory (żadnego z nich nie przetłumaczono na język polski)
• Bajki dla idiotów (Сказки для идиотов, 2000) – zbiór opowiadań
• Mewa (Чайка, Комедия в двух действиях 2000) – nowa wersja Mewy Antoniego Czechowa w formie powieści kryminalnej
• Komedia/Tragedia (Комедия/Трагедия, 2000) – dwie sztuki
• Yin i Yang (Инь и Ян, 2006) – sztuka o Eraście Fandorinie
• Scenariusze (Сценарии, 2006) – scenariusze na podstawie trzech powieści Akunina
• Zdjęcia jako Haiku (Фото как хокку, 2011) – zbiór biograficznych opowieści nadesłanych przez czytelników bloga Akunina
• Najbardziej przerażający złoczyńca i inne historie (Самый страшный злодей и другие сюжеты, 2012) – zbiór publikacji na blogu autora z lat 2010-2011
• Prawdziwa księżniczka i inne historie (Настоящая принцесса и другие сюжеты, 2013) – zbiór publikacji na blogu autora z lat 2011-2012
• Najbardziej tajemniczy sekret i inne historie (Самая таинственная тайна и другие сюжеты, 2014) – zbiór publikacji na blogu autora
• Północny posterunek i inne historie (Северный Часовой и другие сюжеты, 2015) – zbiór publikacji na blogu autora z lat 2010-2011
Jako Grigorij Szałwowicz Czchartiszwili:
• Pisarz i samobójstwo (Писатель и самоубийство)
• Historie cmentarne (Кладбищенские истории, wyd. pol. 2006)
Jako Boris Akunin-Czchartiszwili:
• Aristonomia (Аристономия, 2012)
• Inna droga (Другой Путь’, 2015)
Jako Anatolij Brusnikin:
• Dziewiąty zbawca (Девятный Спас, 2007)
• Bohater innych czasów (Герой иного времени, 2010)
• Bellona (Беллона, 2012)
Jako Anna Borisova:
• Tam... (Там..., 2007)
• Kreatywny człowiek (Креативщик, 2009)
• Pory roku (Времена года, 2011).
2000 nominacja do Nagrody Bookera
2000 „Rosyjski Pisarz Roku”
2003 Srebrny Sztylet dla powieści „Azazel”
2005 Honorowa Nagroda Wielkiego Kalibru za całokształt twórczości
2009 kawaler Orderu Wschodzącego Słońca czwartego stopnia
2009 nagroda funduszu działającego pod egidą rządu Japonii za wkład w rozwój kulturalnych więzi między Rosją i Japonią
fot. Adrian Fichman
Źródła:
Boris Akunin, Wikipedia, [online:] https://en.wikipedia.org/wiki/Boris_Akunin
Boris Akunin ogłosił, że ukończył ostatnią już książkę o Fandorinie, [online:] http://kultura.gazetaprawna.pl/artykuly/1076630,boris-akunin-ukonczyl-ksiazke-o-fandorinie.html
Boris Akunin w RMF FM: Chcę pisać mniej grzeczne książki, [online:] http://www.rmf24.pl/kultura/news-boris-akunin-w-rmf-fm-chce-pisac-mniej-grzeczne-ksiazki,nId,1547942#utm_source=paste&utm_medium=paste&utm_campaign=chrome
Boris Akunin: najbardziej interesuje mnie historia państwa rosyjskiego, [online:] https://www.polskieradio.pl/7/5165/Artykul/1633487,Boris-Akunin-najbardziej-interesuje-mnie-historia-panstwa-rosyjskiego
Dodatek do Fandorina. Z Borisem Akuninem rozmawia Anna Żebrowska, [online:] http://wyborcza.pl/1,76842,3810030.html
Fandronin jest zarazem supermanem i idiotą. Relacja ze spotkania z Borisem Akuninem, [online:] http://www.dziennik-literacki.pl/fotorelacje/383,FANDORIN-JEST-ZARAZEM-SUPERMANEM-I-IDIOTA-Spotkanie-z-Borisem-Akuninem
McGrane S., Boris Akunin: Russia’s dissident detective novelist, [online:] https://www.newyorker.com/books/page-turner/boris-akunin-russias-dissident-detective-novelist
„Rosjanie kochają i Polskę, i Polaków”' – wywiad z Borisem Akuninem, [online:] https://ksiazki.wp.pl/rosjanie-kochaja-i-polske-i-polakow--wywiad-z-borisem-akuninem-6145959594989185a
Z Aleksandrą Marininą i Borisem Akuninem rozmawia Irek Grin, Portal Kryminalny, [online:] http://www.portalkryminalny.pl/content/view/544/5/